Czynności okazjonalne – nowe możliwości i zagrożenia dla podatników VAT i PCC

13 czerwca br., Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, który może mieć istotny wpływ na zaostrzenie podejścia kontrolujących do opodatkowania przez podatników VAT czynności wykonywanych w sposób okazjonalny (sprawa Kostov, sygn. C-62/12). Wyrok ten może się również okazać bardzo istotny z punktu widzenia podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Istota sporu sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy osoba będąca podatnikiem VAT jako wykonawca wolnego zawodu jest nim tylko w odniesieniu do transakcji będących przedmiotem jego zwyczajowej działalności gospodarczej, czy też również w odniesieniu do każdej innej działalności gospodarczej, za którą otrzymuje wynagrodzenie, nawet w przypadku, gdy taka działalność jest wykonywana wyłącznie okazjonalnie.

Chodziło o podatnika VAT – pana Galina Kostov, który wykonywał samodzielnie zawód prywatnego komornika sądowego. Kupił on na zlecenie nieruchomości a następnie przeniósł ich własność na inny podmiot. Z tego tytułu otrzymał wynagrodzenie. Jako, że czynność ta nie miała związku z jego podstawową, zarejestrowaną działalnością jako komornika nie opodatkował jej VAT - kontrolujący zakwestionowali jednak takie podejście.

Sprawa ostatecznie trafiła do sądu w Warnie, który zadał pytanie Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał musiał więc odpowiedzieć na pytanie, czy usługi wykonane przez Kostova świadczone poza jego działalnością komorniczą stanowią działalność gospodarczą podlegającą VAT, czy też należą do jego sfery prywatnej i dlatego nie podlegają opodatkowaniu?

Trybunał wychodząc z założenia, że VAT nakładany jest w możliwie najbardziej ogólny sposób uznał, że osoba fizyczna, która jest podatnikiem VAT w związku ze swoją działalnością prywatnego komornika, powinna być uznana za podatnika względem każdej innej aktywności gospodarczej wykonywanej nawet w sposób okazjonalny. Warunkiem jest jednak to, by takie sporadyczne działanie mieściło się w definicji działalności gospodarczej wskazanej w Dyrektywie.

Dyrektywa natomiast bardzo szeroko definiuje działalność gospodarczą, która obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za takie. Co więcej, za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu.

W praktyce, przyjęcie takiego szerokiego zakresu stosowania podatku VAT, który obejmować ma każdą działalność gospodarczą producentów, handlowców lub usługodawców powoduje automatycznie rozszerzenie katalogu czynności opodatkowanych, na te które wykonywane są przez podatników VAT tylko sporadycznie lub nie mieszczą się w zarejestrowanej dla VAT działalności gospodarczej.

Pomimo, że wyrok dotyczył sprawy osoby fizycznej, wykonawcy wolnego zawodu, sformułowane tezy mogą również mieć duże znaczenie dla innych podatników VAT, np. producentów, handlowców, usługodawców czy osób wykorzystujących swój majątek do osiągnięcia dochodu. Chodzi nie tylko o osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą ale również osoby prawne.

W związku z takim podejściem, pojawia się więc pytanie o sposób opodatkowania czynności dokonywanych „przy okazji” prowadzonej działalności, takich jak transakcje finansowe (udzielanie pożyczek, gwarancji), sprzedaż majątku trwałego (np. nieruchomości), praw majątkowych (znaków towarowych, know-how) czy chociażby udzielanie licencji. Czynności te u większości podatników nie mieszczą się bowiem w ich podstawowej działalności gospodarczej.

Wnioski płynące z wyroku organy podatkowe mogą potraktować jako dodatkowy argument za objęciem czynności okazjonalnych opodatkowaniem VAT. W części przypadków czynności takie będą korzystać ze zwolnienia z VAT (np. pożyczki czy gwarancje). Nie oznacza to jednak, że na podatnikach nie będą ciążyć z tego tytułu obowiązki o charakterze dokumentacyjnym (wystawienie faktury VAT) czy sprawozdawczym w postaci obowiązku ujęcia transakcji w rejestrze VAT i deklaracji VAT. W stosunku do czynności nie objętych zwolnieniem VAT, może się z kolei pojawić zagrożenie zaległości podatkowych, w przypadku gdy podatnik VAT nie opodatkował takich czynności. Ponadto, objęcie zwolnieniem czynności okazjonalnej może mieć wpływ na prawo do odliczenia VAT od wydatków z nią związanych.

Z jednej strony takie podejście powoduje ryzyka na gruncie VAT, niemniej z drugiej – może również otwierać pewne możliwości optymalizacyjne dla podatników PCC.

Co do zasady, niektóre czynności podlegają opodatkowaniu PCC, chyba że przynajmniej jedna ze stron jest w związku z tą czynnością opodatkowana lub zwolniona z VAT. Często zdarza się więc, że aby uniknąć sporu z fiskusem podatnicy opodatkowują umowy PCC. Najczęściej, taka sytuacja może wystąpić w przypadku:

- incydentalnie udzielnych pożyczek,

- incydentalnej sprzedaży praw majątkowych.

Tezy zaprezentowanego wyroku mogą być więc istotnym argumentem do uznania, że PCC płacony z tytułu incydentalnie zawieranych umów jest nienależny.

Przykładowo, gdy została zaciągnięta pożyczka od podatnika VAT, który dokonywał tej czynności okazjonalnie, poza swoją podstawową działalnością gospodarczą warto rozważyć, czy umowa powinna podlegać opodatkowaniu PCC. W przypadku uznania, że czynność podlegała zwolnieniu VAT a nabywca zapłacił już PCC może pojawić się realna możliwość do odzyskania nadpłaconego PCC.

Trudno jest jednak w chwili obecnej przewidzieć, jak duży wpływ będzie miał wyrok w sprawie Kostov na praktykę polskich organów podatkowych i ich podejście do opodatkowania VAT czynności wykonywanych w sposób okazjonalny. Dotąd organy podatkowe w zasadzie nie patrzyły na zakres opodatkowania VAT tak szeroko, jak zrobił to Trybunał. Bez wątpienia jednak argumenty płynące z tego orzeczenia mogą być przez podatników wykorzystane w postępowaniach nadpłatowych w zakresie opodatkowania PCC takich czynności.