V Letnie Seminarium Ekonomiczne - relacja
Ukoronowaniem obchodów 10-lecia istnienia Instytutu Misesa było piąte już Letnie Seminarium Ekonomiczne – projekt niepowtarzalny w skali kraju, kontynuowany od 2008 r. Tegoroczny trzydniowy cykl wykładów i dyskusji poświęconych austriackiej szkoły ekonomii, wzorowany na wiedeńskich seminariach Ludwiga von Misesa, miał wymiar o tyle szczególny, że po raz pierwszy zdecydowaliśmy się na przeprowadzenie całości programu w języku angielskim. Chcieliśmy zaprosić do wspólnej debaty nie tylko rodaków, lecz również naszych przyjaciół zza granicy. Było to dla nas o tyle istotne, ze względu na temat przewodni Seminarium, którym była ekonomia strefy euro.
Niewiele jest kwestii, które podzieliły ekonomistów szkoły austriackiej tak bardzo jak właśnie euro. Jesús Huerta de Soto cieszył się, że wraz z utworzeniem euro kończy się okres nacjonalizmu monetarnego, a sama strefa euro to drobny krok w stronę standardu złota. Z kolei Philipp Bagus podkreślał, że strefa euro została zbudowana jako mechanizm do finansowania zadłużenia publicznego europejskich państw. W ciągu trzech dni rozważaliśmy, który z nich był bliżej prawdy. Ale niejako przy okazji staraliśmy się również znaleźć odpowiedź na inne nurtujące nie tylko ekonomistów lecz wszystkich uczestników debaty społecznej pytania: Czy unia banków centralnych to rozwiązanie lepsze niż wiele narodowych banków centralnych? Czy między bankami centralnymi może istnieć konkurencja o jak najlepszy pieniądz? Czy w związku z tym Polska powinna przystąpić do strefy euro?
Miejscem konfrontacji opinii i obalania mitów, debat i dyskusji stał się Hotel Ameliówka, położony w zacisznym miejscu w miejscowości Mąchocice, kilka kilometrów od centrum Kielc. Zespół Instytutu Misesa pod kierownictwem Mateusza Benedyka uznał, że będzie to najlepszy pod względem logistycznym obiekt. I rzeczywiście, od samego początku Ameliówka spełniła pokładane w niej nadzieje. Po powitalnym obiedzie wspomniany już wcześniej Mateusz Benedyk przywitał wszystkich uczestników, których przyjechało naprawdę sporo. Z zaproszenia skorzystali także obcokrajowcy, miło nam było powitać gości m.in z Białorusi czy Słowacji.
Część merytoryczną rozpoczął Dr David Howden z Uniwersytetu Saint-Louis. Z kontynentalnej Europy przenieśliśmy się na zapomnianą przez niektórych wyspę – Islandię. Dr Howden kompleksowo przedstawił jej burzliwą historię w ostatnich latach. Ostra obniżka stóp procentowych, boom gospodarczy, wzrost liczby kredytów bankowych — na początku nic nie zwiastowało gospodarczej katastrofy. Niestety agresywne obniżanie stóp procentowych w połączeniu z silnym wzrostem podaży pieniądza dało podstawę do powstania różnych błędnych decyzji gospodarczych. Główną rolę w załamaniu sie gospodarki Islandii odegrał bank centralny. Wykład dr. Howdena zakończyła dyskusja, której przedmiotem było głównie pytanie: czy Islandia dobrze zrobiła pozwalając swoim bankom na bankructwo. Z pewnością trwałaby ona jeszcze długo ponad wyznaczony na to czas, lecz musieliśmy przejść do kolejnego punktu.
Z lodowych okowów Islandii przenieśliśmy się na Półwysep Iberyjski. Problem bezrobocia w Hiszpanii analizował dr David Sanz Bas. Odsetek osób będących bez zatrudnienia jest tam zdecydowanie największy wśród wszystkich krajów UE. Co ciekawe, wielu Hiszpanów woli utrzymywać status osoby bezrobotnej, by otrzymywać całkiem spore zasiłki, jednocześnie podejmując pracę nielegalnie. Szara strefa na półwyspie Iberyjskim jest w efekcie tego olbrzymia, a problemu nie można analizować jedynie w oparciu o dane statystyczne.
Ostatnim merytorycznym punktem programu dnia pierwszego był wykład Jakuba Bożydara Wiśniewskiego. Doktorant na King’s College w Univeristy of London najpierw przedstawił teorię optymalnych obszarów walutowych, rozwiniętą przez Roberta Mundella (nota bene laureata ekonomicznej Nagrody Nobla w 1999 r.), a następnie poddał ją surowej, merytorycznej krytyce z punktu widzenia ekonomii austriackiej. Wieczorem miał miejsce bankiet, podczas którego w nieco mniej formalnej i luźniejszej atmosferze można było dokończyć rozpoczęte dyskusje z prelegentami. Pytaniami zasypywany był zwłaszcza dr. Davida Sanz Basa.
Drugi dzień Seminarium był swoistym maratonem po ekonomicznym podwórku. Analizą prawdopodobnych scenariuszy w polityce monetarnej państw członkowskich euro-strefy po upadku wspólnotowej waluty rozpoczął go Jan Lewiński. Doktorant wrocławskiego Uniwersytetu Ekonomicznego szczegółowo przedstawił dwa spośród głównych scenariuszy jakie przewidują współcześni analitycy — powrót do ery monetarnego nacjonalizmu (czyli de facto stanu sprzed wprowadzenia euro) lub też kompleksową naprawę obecnej sytuacji, mającą na celu realizację pierwotnego planu wspólnej waluty europejskiej. Przyjrzeliśmy się również wspólnie rozwiązaniom pośrednim, takim jak np. wydalenie z euro-strefy krajów o najsłabszych gospodarkach, nie będących w stanie dokonać reform niezbędnych do przetrwania unii monetarnej.
Dr Mateusz Machaj, Fundator naszego Instytutu, mówił o problemach deflacji długu prezentując teorię Fishera, zaadaptowaną przez większość szkół makroekonomicznych, także do pewnego stopnia przez szkołę austriacką. Dr Machaj w swoim wystąpieniu obalał również popularny mit, że austriacka teoria musi prowadzić do polityki „likwidacjonizmu”.
Po krótkiej przerwie na wyrównanie poziomu kofeiny w organizmach słuchaczy i prelegentów głos zabrał dr Nikolay Gertchev, autor licznych artykułów dotyczących pieniądza i bankowości, który przyjechał do nas z Belgii. Ekspert Komisji Europejskiej objaśnił szczegółowo, jak system rezerw cząstkowych wpływa na stosunki międzynarodowe i współpracę międzyrządową w strefie euro. Wg dr. Gretcheva taki system powoduje konkretne tendencje, mianowicie banki centralne rozszerzają swój monetarny monopol, natomiast rządy wspierają się nawzajem. Zilustrowane zostały tym samym dwa aspekty jednego procesu – monetarnego imperializmu. Wykład zakończyła długa dyskusja, bo pytań z sali nie brakowało. Sam prelegent zaś był rad na nie odpowiadać.
Następnie wszyscy zgromadzeni wysłuchali wystąpienia Mateusza Benedyka, w którym współautor Kryzys Bloga najpierw przedstawił wprowadzone przez rządy państw euro strefy tzw. środki oszędnościowe, potem zaś starał się dociec czy państwa strefy euro rzeczywiście oszczędzają. Z punktu widzenia austriackiego ekonomisty ich polityka fiskalna, delikatnie mówiąc, nie odzwierciedla tych założeń.
Posileni obiadem uczestnicy powrócili do sali wykładowej, bo pod lupę miał być brany kolejny z problemów, z którymi borykają się państwa euro-strefy — utrzymująca się, a gdzieniegdzie nawet rosnąca stopa bezrobocia. Kompleksowej analizy tego zjawiska podjął się współpracownik naszego Instytutu, Stanisław Kwiatkowski. Ponieważ problemy Półwyspu Iberyjskiego, szczególnie dotkniętego bezrobociem, przedstawił poprzedniego dnia dr David Sanz Bas, na tapecie znalazły się inne kraje, takie jak Francja czy Niemcy. Na szczególną uwagę zasługiwała prezentacja przygotowana przez prelegenta, pełna rozmaitych wykresów i wskaźników, które uczestnicy wspólnie analizowali. Nie zabrakło również prób prognozy na następne lata, poprzedzonych oczywiście merytoryczną i bogatą w argumenty dyskusją.
Punktem kulminacyjnym dnia była debata zwolenników wolnej bankowości (z rezerwą cząstkową) z optującymi za stuprocentową rezerwą bankową. Moderatorem dyskusji był dr Mateusz Machaj, zaś po stronie wolnej bankowości opowiadali się Maciej Bitner i Michał Gamrot. Ich adwersarzami byli wcześniejsi prelegenci — dr David Howden oraz dr Nikolay Gertchev. Poszczególne strony twardo obstawały przy swoich argumentach, zaś publika — nad wyraz aktywna — zasypywała dyskutujących pytaniami. W krzyżowym ogniu znaleźli się zwłaszcza zwolennicy wolnej bankowości. Co ciekawe, dyskusja nie przyczyniła się do zmiany poglądów żadnej z osób, (albo nikt nie okazał się na tyle odważny, by się do tego przyznać ;) ), lecz jedynie pomogła utwierdzić się we własnych poglądach. Wszystkim, którzy nie mają wyrobionego do końca własnego zdania w temacie, polecamy z tego miejsca nagranie z debaty.
Po skończonych dyskusjach, głos zabrał prezes Instytutu Misesa, Witold Falkowski. Ponieważ LSE było jak już to na początku zostało wspomniane, zwieńczeniem 10-letniej działalności, w tym miejscu wymienione zostały wszystkie z ważniejszych zrealizowanych projektów przez naszą Fundację. Nie zabrakło również czasu na prezentację wydanych pod szyldem Instytutu książkowych publikacji. Te, które zostały przywiezione specjalnie na Seminarium, rozeszły się wśród uczestników w mgnieniu oka. Występ prezesa, podsumowujący całokształt naszej pracy i trudu jaki wkładamy w prowadzone projekty, został skwitowany gromkimi oklaskami. Tak zakończył się drugi dzień Seminarium, a przynajmniej jego formalna część.
Trzeciego dnia, uczestnicy wysłuchać mieli jeszcze czterech wykładów. I tak, Maciej Bitner zajął się systemem emerytalnym, a ściślej rzecz ujmując – bezpieczeństwem świadczeń wypłacanych emerytom. Michał Gamrot natomiast zaprezentował dwie różne koncepcje wyjaśniające kryzys zadłużenia w Europie – neoklasyczną i „popytową”, jak również metody przezwyciężania obecnej sytuacji. Konstruując modele ekonometryczne starał się pokazać, która z nich jest bardziej prawdopodobna i skuteczna. Z kolei dr Radosław Wojtyszyn zaznajomił słuchaczy z trudną problematyką prawnych aspektów kryzysowych działań Europejskiego Banku Centralnego i pomocy publicznej udzielanej bankom przez państwa Unii Europejskiej.
Ostatnie słowo na tegorocznym Letnim Seminarium Ekonomicznym należało jednak do Jakuba Bożydara Wiśniewskiego. Wygłosił on niejako bonusowy wykład, nie do końca związany z problematyką strefy euro, ale niezwykle ważny z punktu widzenia całości poruszanych zagadnień — mianowicie traktujący o „reżimowej niepewności” i związanych z tym zagrożeniach, między innymi dla inwestorów.
Po trzech dniach swoista intelektualna uczta dobiegła końca. V Letnie Seminarium Ekonomiczne zostało oficjalnie zamknięte. Jednak jego problematyka jest ciągle aktualna, wymaga od nas wszystkich uwagi, zaangażowania w poruszane problemy. Dlatego właśnie Instytut Misesa będzie kontynuował z jeszcze większą determinacją swoją misję inicjowania społecznej debaty i ekonomicznej edukacji w duchu szkoły austriackiej. Po 10 latach działalności nie chcemy zatrzymywać się w miejscu ani też zwalniać — na realizację czekają kolejne projekty, kolejne wyzwania, którym — z Państwa pomocą — mamy nadzieję podołać. Bo jak głosi nasza dewiza, scientas potestas est!
Bartłomiej Pasiowiec, Instytut Misesa
