Rośnie polska wartość dodana w eksporcie
Mniejszy napływ inwestycji zagranicznych obniżył zagraniczną wartość dodaną w polskim eksporcie. Uwzględniając strukturalny już charakter nadwyżki w handlu usługami można oczekiwać, że tendencja ta utrzyma się w najbliższych latach. Rósł będzie udział krajowej wartości dodanej.
Zmiany w modelu międzynarodowej produkcji i handlu wymusiły opracowanie nowej bazy danych – statystyki handlu wartością dodaną. Uwzględnia ona wkład poszczególnych krajów w powstawanie danego dobra finalnego i eliminuje wielokrotność liczenia wartości obrotów handlowych, jakie daje tradycyjna statystyka. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Światowa Organizacja Handlu (WTO) w 2013 r. rozpoczęły publikacje danych dotyczących pochodzenia wartości dodanej w eksporcie kilkudziesięciu krajów. Z uwagi na złożoność procesu przygotowywania takich danych ostatnie dostępne szacunki dotyczą 2014 r.
Rosnący udział Polski w globalnych procesach fragmentaryzacji produkcji podniósł istotnie udział zagranicznej wartości dodanej w naszym eksporcie. Według statystyki wartości dodanej (Trade in Value Added- TiVA) OECD i WTO zagraniczna wartość dodana (ZWD) w polskim eksporcie w 2012 r. wrosła do 33 proc. i utrzymała się na tym poziomie w latach 2013-2014. Obserwowane w ostatnich latach zmiany w strukturze produktowej i geograficznej polskiego handlu mogą sugerować, że nastąpiło obniżenie się udziału zagranicznej wartości dodanej w naszym handlu przy jednoczesnym wzroście znaczenia gałęzi wymagających większego udziału krajowej wartości dodanej.
Tendencja ta była zgodna z obserwowaną w gospodarce światowej. Zahamowanie trendu wzrostowego zagranicznej wartości dodanej w światowym handlu było spowodowane zmniejszeniem się przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zwłaszcza z gospodarek rozwiniętych do gospodarek rozwijających się. W efekcie dynamika światowych obrotów handlowych uległa wyraźnemu obniżeniu w porównaniu z okresem sprzed światowego kryzysu. Spośród gospodarek wschodzących w latach 2012-2014 zagraniczna wartość dodana najbardziej zmniejszyła się w eksporcie Chin, Korei Pd. i Turcji.
Zmiany w polskim eksporcie wynikały przede wszystkim ze wzrostu znaczenia w jego strukturze towarowej sektora usług, który charakteryzuje się mniejszym udziałem zagranicznej wartości dodanej. Przykładowo, według danych TiVA w 2014 r. zagraniczna wartość dodana stanowiła 15 proc. eksportu usług i 40 proc. eksportu towarów. W latach 2012-2017 udział usług w polskim eksporcie (w ujęciu brutto) podniósł się z 18 proc. do 21 proc. W tym okresie także w eksporcie towarów zwiększył się udział grup charakteryzujących się niższym udziałem zagranicznej wartości dodanej. Najszybciej zwiększał się udział eksportowanych artykułów spożywczych oraz tzw. pozostałych produktów przetwórstwa przemysłowego (w tej grupie klasyfikowane są głównie meble), gdzie udział zagranicznej wartości dodanej jest generalnie niższy niż średnio w eksporcie produktów przemysłowych. Udział obu grup zwiększył się z 16 proc. w 2012 r. do 19 proc. w 2017 r.
Badania OECD/WTO wskazują, że głównym czynnikiem zahamowania wzrostu ZWD w polskim eksporcie w latach 2012-2014 było zmniejszenie się zagranicznej wartości dodanej w eksporcie grupy obejmującej pojazdy drogowe i ich części. Była to jedyna grupa towarów spośród osiemnastu uwzględnionych w statystykach TiVA, w eksporcie której nastąpił spadek ZWD. Prawdopodobnie wynikało to ze zmniejszenia udziału w eksporcie samochodów osobowych, które charakteryzują się większą importochłonnością na rzecz większego znaczenia części. W latach 2011-2017 udział części w eksporcie polskiej branży motoryzacyjnej zwiększył się z ok. 50 proc. do blisko 60 proc.
Do osłabienia znaczenia ZWD w polskim eksporcie mógł przyczyniać się także dalszy wzrost znaczenia Chin w naszym imporcie dóbr pośrednich, wykorzystywanych w produkcji przeznaczonej na eksport. Zastępowanie importu dóbr pośrednich głównie z krajów europejskich dostawami z Chin przyczyniało się prawdopodobnie do obniżenia się cen importu. Tradycyjne statystyki handlu zagranicznego wskazują, że w latach 2012-2017 udział Chin w imporcie dóbr pośrednich do Polski zwiększył się dwukrotnie. Najsilniejszy wzrost nastąpił w przypadku elektroniki, gdzie dostawy z Chin stanowiły 35 proc. wartości importu dóbr pośrednich w grupie obejmującej elektronikę (wobec 16 proc. w 2012). Dane TiVA wskazywały na systematycznie rosnący udział Chin w zagranicznej wartości dodanej eksportu dóbr przetwórstwa przemysłowego. W 2011 r. ukształtował się on na poziomie 6,5 proc. (w tym 17,5 proc. w eksporcie tekstyliów i 15,2 proc. w eksporcie elektroniki).
Jeszcze większy wpływ na obniżenie się udziału ZWD w polskim eksporcie miało obniżenie się cen surowców, w tym zwłaszcza paliw. W 2011 r. importowane paliwa stanowiły 6 proc. zagranicznej wartości dodanej wykorzystywanej w eksporcie ogółem i 12 proc. w eksporcie produktów chemicznych. Ze względu na spadek cen paliw na światowych rynkach udział paliw w polskim imporcie zmniejszył się z w latach 2012 -2017 z 13 proc. do 7 proc.
Obserwowany w statystyce obrotów bieżących szybszy wzrost wartości eksportu usług w porównaniu z eksportem towarów może pośrednio oznaczać dalszy wzrost znaczenia usług w tworzeniu wartości dodanej w eksporcie Polski. Polska należy do grupy krajów, gdzie ponad połowa wartości dodanej w eksporcie powstaje w usługach. Usługi odgrywają bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu międzynarodowych sieci produkcji. Integrują one poszczególne procesy w globalnych łańcuchach wartości dodanej (GVC) i pozwalają poprawnie funkcjonować zarówno całym sieciom, jak i poszczególnym firmom.
Wzrost znaczenia usług w tworzeniu wartości dodanej eksportowanych towarów zwiększa skalę zróżnicowania produktów i decyduje o jakości towarów. Z tego powodu większość eksportu wartości dodanej powstałej w usługach związana jest z eksportem towarów i według tradycyjnych statystyk uwzględniana jest w wartości eksportu towarów. Stąd bierze się wyraźna różnica między udziałem usług w eksporcie według statystyk brutto i według statystyk wartości dodanej (przykładowo wg TiVA w 2014 r. udział usług w eksporcie Polski wyniósł aż 54 proc.). W przypadku Polski przeszło 40 proc. wartości eksportu przetwórstwa przemysłowego w 2014 r. powstawało w usługach.
Biorąc pod uwagę strukturalny już charakter nadwyżki w polskim handlu usługami można oczekiwać, że tendencja do obniżania się zagranicznej wartości dodanej w polskim eksporcie utrzyma się w najbliższych latach.
Wojciech Mroczek, ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP
»» O strukturze polskiego eksportu czytaj na portalu ObserwatorFinansowy.pl:
Obniża się zagraniczna, a rośnie polska wartość dodana w eksporcie
