Czym jest Wielki Piątek?

Wielki Piątek to dzień krzyżowej ofiary Chrystusa, którą złożył na ołtarzu krzyża. Dlatego Kościół w sposób szczególny chce podkreślić mękę Jezusa i w ten dzień nie odprawia się mszy św., a jedynie jest odczytywana męka Pańska wg Ewangelii św. Jana - powiedział metropolita lubelski abp Stanisław Budzik.

„W centrum Wielkiego Piątku staje krzyż Chrystusa. My ten krzyż w Polsce zasłaniamy od piątej niedzieli Wielkiego Postu, ażeby w Wielki Piątek odsłonić go i zawołać: +Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata, pójdźmy z pokłonem+. W tym dniu oddajemy szczególną cześć krzyżowi. To niezwykły znak, który kiedyś był znakiem hańby, był szubienicą dla szczególnie wielkich przestępców, a dla nas chrześcijan stał się znakiem zbawienia, dowodem na to, jak bardzo Bóg kocha człowieka, skoro dla naszego zbawienia umarł na drzewie krzyża” - podkreślił abp Budzik w rozmowie z PAP.

Dodał, że „jest to wołanie o miłość, o miłość taką, która nie obejdzie się bez ofiary, zapomnienia o sobie i poświęcenia się dla drugiego człowieka, bo jak mówi Chrystus, +nie ma większej miłości, niż oddać życie za swoich przyjaciół+. On tę miłość okazał jeszcze większą, ponieważ umarł za nas grzeszników - jak mówią ojcowie Kościoła - +za Jego nieprzyjaciół+. Tym bardziej Bogu dziękujemy za tę miłość i tym bardziej przyjmujemy apel o to, abyśmy odpowiedzieli Chrystusowi za Jego miłość - miłością Chrystusa w człowieku, bo po to stał się Człowiekiem, abyśmy Go kochali w drugim człowieku” - zaznaczył abp Budzik.

Istotnym momentem w liturgii Wielkiego Piątku - jak podkreślił metropolita lubelski - jest modlitwa powszechna, w której modlimy się za wszystkich, najpierw za wierzących, za wspólnotę Kościoła, ale modlimy się także za wszystkich, którzy wierzą w Chrystusa, mimo że jeszcze nie są w naszym Kościele. Modlimy się również za wszystkich, którzy wierzą w Boga, ale wyznają inne religie. Modlimy się nawet za niewierzących o to, aby „światło wiary również do nich dotarło, aby Bóg rozpoznał w nich to dobro, które stworzył, bo w każdym człowieku to dobro tkwi”.

„Wielki Piątek, to też spojrzenie na drzewo krzyża i na ukrzyżowanie Chrystusa, które opisuje św. Jan, że z przebitego włócznią boku Chrystusa natychmiast wypłynęła krew i woda. Już ojcowie Kościoła interpretowali te słowa jako sakramenty Kościoła, że wtedy z przebitego boku Jezusa zrodził się Kościół i jego sakramenty i to te dwa najważniejsze. Najpierw krew, czyli Eucharystia - krew dla naszego zbawienia, napój życia, który został nam dany z nieba. I ta krew rozlewa się dziś na ołtarzach całego świata podczas Eucharystii, żeby nas oczyszczać, zbawiać i prosić o miłosierdzie Boże dla nas i całego świata” - wyjaśnił w rozmowie z PAP abp Budzik. Dodał, że drugi znak, to woda, którą tradycja Kościoła jednoznacznie interpretuje ją z wodą chrztu świętego.

Abp Budzik podkreślił, że Wielki Piątek to dzień szczególny, niezwykły. „Jego liturgia odróżnia się od wszystkich innych w ciągu roku, aby pokazać, jak ważny jest dla nas krzyż Chrystusa, jak ważna jest ta ofiara złożona na ołtarzu krzyża, ta ofiara, która ciągle się uobecnia w Eucharystii, bo każda Eucharystia jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, bo krzyż i zmartwychwstanie Chrystusa, to dwie strony tego samego wydarzenia - dzieła zbawienia, tej samej tajemnicy paschalnej” - wyjaśnił metropolita lubelski.

Wielki Piątek w Kościele katolickim jest upamiętnieniem Męki Pańskiej i dniem najgłębszej żałoby w Kościele. Wyraża ją liturgia Wielkiego Piątku, która jest pamiątką męki i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu.

Centrum liturgii wielkopiątkowej to dzień uroczystej adoracji Krzyża - adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Po południu we wszystkich świątyniach katolickich odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa liturgia Męki Pańskiej. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.

Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem - symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godzinie 15.00, gdyż właśnie około tej godziny wedle przekazu Ewangelii Jezus zmarł na Krzyżu.

W ostatnich latach nabożeństwo Drogi Krzyżowej odprawiane jest także na ulicach wielu polskich miast. W Warszawie Droga Krzyżowa rozpocznie się o godz. 20 i przejdzie ulicami Starego Miasta.

Bywa też, że odtwarzane jest całe kalwaryjskie misterium Męki Pańskiej, po którym wierni czuwają przy symbolicznym Grobie Jezusa aż do Wielkiej Nocy.

Wielki Piątek jest w całej Polsce dniem skupienia, powagi, wzmożonej pobożności i gorliwych praktyk religijnych. Jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła, należy zrezygnować w tym dniu nie tylko z jedzenia potraw mięsnych, ale również zachować post co do ilości spożywanych pokarmów: tylko raz w ciągu dnia można zjeść do syta.

Niektóre bardzo pobożne osoby przez cały ten dzień dobrowolnie wstrzymują się od jedzenia i picia lub piją tylko czystą wodę i spożywają trochę suchego chleba.

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odnotować można w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, by adorować drzewo Krzyża.

W odniesieniu do Rzymu pierwsze opisy celebracji Wielkiego Piątku pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu Męki Pańskiej wg św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii był sprawowany w licznych kościołach prezbiterialnych, obejmował lekturę Pisma, adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Ten typ liturgii upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie.

W późniejszych wiekach upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego. W XIX wieku na terenach dawnej Rzeczypospolitej groby Pańskie w kościołach zaczęły nabierać także patriotycznego wymiaru.

Wielki Piątek to jeden z dwóch dni w kalendarzu liturgicznym, kiedy wiernych obowiązuje post ścisły. To szczególny rodzaj pokuty i zadośćuczynienia. Oprócz Wielkiego Piątku post ścisły obowiązuje jeszcze w Środę Popielcową. Wierni mają tego dnia powstrzymać się od spożywania pokarmów mięsnych, a także ograniczyć się do spożycia jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych. Post ścisły obowiązuje wszystkich pełnoletnich do rozpoczęcia 60. roku życia.

PAP/ as/