Samorządy inwestują, ale jest coraz trudniej
Pomimo trudnej sytuacji rośnie aktywność inwestycyjna samorządów. Udział wydatków majątkowych w całkowitych wydatkach jednostek samorządu terytorialnego (JST) w pierwszej połowie 2022 wyniósł 11 proc. i był wyraźnie wyższy niż rok wcześniej. Dynamika wydatków inwestycyjnych rok do roku wyniosła 26,3 proc., a większość samorządów spodziewa się jej przyspieszenia w drugiej połowie roku – wynika z raportu Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) zaprezentowanego podczas XV Ogólnopolskiej Konferencji BGK dla JST „Samorząd terytorialny – finanse w czasie kryzysu”.
Istotny wpływ na ten wzrost będą mieć projekty realizowane w ramach Programu Inwestycji Strategicznych. Program może też odgrywać rolę w stabilizacji poziomu zadłużenia samorządów, choć rosną koszty obsługi długu.
Inwestycje rosną pomimo spadającej nadwyżki operacyjnej. W pierwszej połowie 2022 roku relacja nadwyżki operacyjnej do dochodów bieżących samorządów wynosiła 12,8 proc. i była mniejsza niż średnia z lat ubiegłych. Spada także udział dochodów podatkowych i dochodów pochodzących z innych opłat lokalnych w całkowitych dochodach samorządów.
W strukturze inwestycji samorządów dominują projekty drogowe. W 2021 roku wyniosły one 15,9 mld zł, ich udział w całkowitych inwestycjach sięgał 33,2 proc.. Wartość inwestycji drogowych była wyższa niż suma wydatków na transport zbiorowy, turystykę, sport i kulturę oraz na infrastrukturę wodno- kanalizacyjną. Jedynie w gminach wiejskich inwestycjom drogowym dorównują wodno-kanalizacyjne. W miastach na prawach powiatu bliskie skalą są im inwestycje związane z transportem zbiorowym – powiedział podczas prezentacji raportu Mateusz Walewski, dyrektor departamentu badań i analiz, Główny Ekonomista BGK.
Większość samorządów w najbliższych latach planuje zwiększać udział projektów drogowych w całości wydatków inwestycyjnych, to inwestycje w tym obszarze są najczęściej uważane za niedostateczne (77 proc. samorządów). Najrzadziej za niedostateczne uważane są z kolei inwestycje w transport zbiorowy (39 proc.), ciepłownictwo (40 proc.) i gospodarkę odpadami (45 proc.).
Wydatki inwestycyjne najczęściej finansowane są ze środków własnych (głównie nadwyżki operacyjnej). W roku 2021 sfinansowano w ten sposób 36,7 proc. wydatków inwestycyjnych, a 22 proc. środków pochodziło ze środków europejskich. Tylko nieco ponad 10 proc. wydatków inwestycyjnych sfinansowanych było z kredytu.
W roku 2022 samorządy spodziewają się znacznego wzrostu znaczenia dotacji z budżetu państwa – ich udział w całkowitym finansowaniu inwestycji w roku 2021 wynosił 14,5 proc. Jednocześnie malało będzie znaczenie nadwyżki operacyjnej.
Ostatnie miesiące to czas, w którym kolejne kryzysy nakładały się na siebie, tworząc bardzo niesprzyjające warunki gospodarcze – kryzys pandemiczny i inflacja, która była jego następstwem, szybko zostały wzmocnione przez kryzys energetyczny związany z rosyjską agresją na Ukrainę. W tym nowym otoczeniu samorządy musiały jednocześnie dostosować się do zmian regulacyjnych bezpośrednio wpływających na ich sytuację finansową – podkreślił Mateusz Walewski.
Emisja obligacji ma wciąż jeszcze niewielkie znaczenie w finansowaniu inwestycji samorządowych. W roku 2021 sfinansowano w ten sposób jedynie 2,9 proc. wydatków inwestycyjnych. Znaczenie tego źródła może jednak rosnąć w najbliższych latach.
Jak podkreślili samorządowcy biorący udział w dyskusji panelowej podczas XV Ogólnopolskiej Konferencji BGK dla JST „Samorząd terytorialny – finanse w czasie kryzysu” kurczą się możliwości inwestycyjne samorządów, a co za tym idzie rozwój spada tempo rozwoju regionalnego. Zwracali na to uwagę Danuta Lange, skarbnik miasta Katowice, Jacek Brygman, wójt gminy Cekcyn, wiceprzewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP oraz Andrzej Porawski, dyrektor biura Związku Miast Polskich.
Wynik finansowy jednostek samorządu terytorialnego na koniec 2022 r. będzie dużo lepszy od tego, co prognozowały same JST - powiedział wiceminister finansów Sebastian Skuza. Nadwyżka JST po trzech kwartałach bieżącego roku wyniosła ok. 14,9 mld zł.
Wstępne dane po trzech kwartałach pokazują pewną stabilizację finansów samorządowych. Nadwyżka po trzech kwartałach wyniesie ok. 14,9 mld zł, ok. 29,9 mld zł wyniosłaby nadwyżka operacyjna. Te szacunki nie uwzględniają jeszcze 13,7 mld zł, które są przekazywane samorządom w czwartym kwartale. Wynik jednostek samorządu terytorialnego będzie dużo lepszy od tego, który same zaprognozowały. W rok 2022 jednostki samorządu terytorialnego weszły z buforem środków w wysokości 52 mld zł, był to solidny bufor na trudny rok. Sądzę, że ten bufor powinien się utrzymać również na rok 2023 r. - myślę, że wszyscy się zgodzą, że JST nie zamkną się w tym roku 40-mld deficytem - powiedział Sebastian Skuza, podczas XV konferencji BGK dla JST.
Jak wynika z Informacji zbiorczej za II kwartał 2022 r., publikowanej przez resort finansów, jednostki samorządu terytorialnego w 2022 roku planują deficyt w wysokości 48,5 mld zł wobec nadwyżki 17,4 mld zł w 2021 roku.
Robert Olesiński
Cały raport: Zrównoważony rozwój na tle wyzwań inwestycyjnych i sytuacji finansowej polskich samorządów
