TYLKO U NAS
Pieniądz cyfrowy banków centralnych zmieni obecną umowę społeczną
W zasadzie przesądzone zostało wprowadzenie cyfrowej waluty w ujęciu globalnym. Pytaniem pozostaje natomiast, jak długo państwa posiadające własne banki centralne, mniej lub bardziej zdolne do kształtowania polityki monetarnej, będą mogły opóźniać wprowadzenie cyfrowego pieniądza banków centralnych (CBDC – Central Bank Digital Currency) i jak długo gotówka pozostanie w niektórych państwach alternatywnym środkiem płatniczym, zabezpieczając konkurencyjność obrotu gospodarczego i wolność wyboru – stwierdza prof. Konrad Raczkowski, prorektor UKSW, dyrektor Centrum Gospodarki Światowej UKSW na łamach rocznika „Polski Kompas 2023”.
Dlaczego gotówka?
Płatności gotówkowe w 2022 r. stanowiły w skali globalnej 7,6 biliona dolarów. Gotówka w skali globalnej pozostaje wciąż najczęściej wybieraną metodą płatności w punktach sprzedaży w strefie euro (59 proc.), na Bliskim Wschodzie i w Afryce (52,6 proc.).
Gotówki jako dominującego środka płatniczego używa 56 proc. mieszkańców Tajlandii oraz 51 proc. mieszkańców Japonii. W Hiszpanii 44 proc. płatności odbywa się w gotówce (podobnie jak w Polsce 46 proc.), a w Niemczech współczynnik ten wynosi 39 proc. W Nigerii, która podjęła walkę z płatnościami gotówkowymi 62 proc. płatności odbywa się w gotówce, ale liderem państw płatności gotówkowych jest Maroko, blisko 37-milionowe państwo, w którym 74 proc. wszystkich płatności odbywa się w gotówce, tylko 0,2 proc. populacji posiada kartę kredytową, a 71 proc. mieszkańców nie posiada konta bankowego. Jednocześnie najnowsze badania pokazują (Money.co.uk), że w obliczu rosnącej presji gospodarczej, zwiększonych kosztów życia związanych z inflacją i towarzyszącej temu niepewności używanie gotówki jest najbardziej zaufaną metodą budżetowania i panowania nad własnymi finansami.
Niektóre państwa, jak Polska, Słowacja czy ostatnio Stany Zjednoczone, słusznie zdecydowały się na ustawową obronę płatności gotówkowych. Jednak w Holandii podpisane porozumienie gwarantuje jedynie pięć lat niezakłóconego funkcjonowania również obrotu gotówkowego.
W 2021 r. Narodowy Bank Polski przyjął Narodową Strategię Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego, popartą przyjętą 11 sierpnia 2021 r. przez Sejm RP prezydencką nowelizacją ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych, gdzie wprowadzono obowiązek przyjmowania płatności gotówkowych, których wartość jednorazowych transakcji nie przekroczy 5370,64 zł, a konsument wybierze właśnie tę formę rozliczenia. Jednakże już dwa miesiące później, tj. 29 października 2021 r., w ramach tzw. Polskiego Ładu wprowadzono Ustawę o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw zmniejszającą od 1 stycznia 2023 r. limit płatności gotówkowych z 15 000 zł na 8 000 zł. Następnie ustawa o kredycie hipotecznym wydłużyła vacatio legis tych przepisów, które miałyby obowiązywać od stycznia 2024 r. – ale projektowane regulacje od początku były powszechnie krytykowane przez doradców podatkowych i przedsiębiorców. W kwietniu 2023 r. nastąpiły zwrot i kolejny projekt nowelizacji przepisów Polskiego Ładu, która w lipcu została podpisana przez prezydenta, tym samym utrzymując obecnie obowiązujący limit płatności gotówkowych na poziomie 15 000 zł.
W Stanach Zjednoczonych wciąż 20 proc. wszystkich płatności odbywa się w formie gotówkowej, a 4,5 proc. wszystkich gospodarstw domowych nie posiada konta oszczędnościowego. W czerwcu 2023 r. Kongres uchwalił Payment Choice Act gwarantujący prawo wyboru płatności gotówką przy osobistych zakupach detalicznych dla takich stanów jak: Waszyngton, San Francisco, Kolorado, New Jersey, Filadelfia oraz Nowy Jork. Jednak ułomnością przyjętej formy legislacyjnej jest limit akceptacji rachunków gotówkowych jedynie do 20 dolarów.
Nowa waluta cyfrowa banków centralnych?
Płatności elektroniczne i bardziej otwarta bankowość są pożądanym kierunkiem rozwoju świata, jednak każda nowa technologia niesie z sobą korzyści i ryzyka, w tym wypadku o charakterze systemowym, i nie może pozostawać bez alternatywy. CBDC to wybór pomiędzy wygodą, szybkością działania a wejściem w świat Wielkiego Brata, w którym każdy elektroniczny i fizyczny ruch czy zachowanie konsumenta mogą nie tylko wpływać na aspekt finansowy, ale w przypadku powiązania z systemem zaufania społecznego, który aktualnie funkcjonuje w Chinach, stanowić także przykład nowoczesnego śledzenia, niewolnictwa, czy jednostronnego ograniczenia czy też zablokowania praw dostępu do swobód obywatelskich albo własnych środków płatniczych. CBDC mogłoby być zarówno instrumentem monetarnym, jak i instrumentem absolutnej kontroli rządu, gdzie reguły niezależności danego banku centralnego mogłyby być wyłączane, sprzyjając złemu zarządzaniu funduszami publicznymi. Wprowadzenie CBDC wcześniej czy później zwiększy władzę polityków w danym państwie, stając się bronią obosieczną.
Nieprawdą jest także twierdzenie, że CBDC to rodzaj czy też synonim kryptowalut, które w odróżnieniu od CBDC są całkowicie anonimowe, zdecentralizowane i niezależne od rządów. Architektura CBDC opiera się na kontach użytkowników i podlega dowolnemu programowaniu, a do logowania potrzebuje tożsamości cyfrowej.
Jak na łamach dziennika „Financial Times” zauważa były profesor ekonomii Uniwersytetu Birmingham i doradca Banku Anglii Tony Yates, banki centralne nie powinny forsować wprowadzenia CBDC. Jak dodaje: „Gdyby zezwolić na oprocentowanie rachunków, można by wykorzystać stopę procentową do zaostrzenia transmisji polityki pieniężnej do gospodarki. Gdyby połączyć CBDC z faktycznym zniesieniem gotówki, można by naliczać ujemne stopy procentowe, więc podczas naprawdę głębokiej recesji gospodarka byłaby stymulowana przez wydawanie oszczędności. W sytuacjach kryzysowych rząd mógłby wykorzystywać konta CBDC do dostarczania ludziom pieniędzy. Korzyści te nie są jednak warte wzrostu kosztów bieżących i ryzyka utraty reputacji”.
Obecnie 130 państw prowadzi badania nad możliwościami zastosowania CBDC, co odpowiada 98 proc. światowego PKB. Najbardziej zaawansowane wdrożenia poczyniono w Chinach, gdzie CBDC testuje blisko 300 mln użytkowników, w Indiach, Japonii, Kazachstanie, Filipinach czy Turcji. Rosja testy cyfrowej waluty banku centralnego rozpoczęła w sierpniu 2023 r. – co w założeniu ułatwiłoby ominięcie sankcji, a Ukraina naciska na wdrożenia fazy pilotażowej CBDC jeszcze w 2023 r. Polska, podobnie jak m.in. Stany Zjednoczone, uważnie monitoruje międzynarodowe prace w zakresie emisji CBDC i dziś dostrzega liczne ryzyka związane z jego emisją. Dodatkowo w Stanach Zjednoczonych rośnie liczba przedstawicieli Kongresu przeciwnych wprowadzeniu CBDC, a stan Floryda wprowadził ustawę, zakazując używania scentralizowanego cyfrowego dolara. Jednocześnie w lutym 2023 r. przewodniczący większości w Kongresie Tom Emmer wprowadził z szerokim poparciem ustawę zakazującą Rezerwie Federalnej wprowadzenia waluty cyfrowej banku centralnego, monitorowania codziennych transakcji finansowych i zbierania danych osobowych wszystkich Amerykanów. Pogrążyło to projekt „Hamiliton”, prowadzony przez Boston Fed oraz MIT, który miał zbadać potencjał możliwości rozwoju CBDC.
Przykład USA pokazuje, że prawo do prywatności finansowej i suwerenności jednostki wygrało nad stojącym po drugiej stronie chińskim modelem nadzoru, ograniczenia i likwidacji praw jednostki poprzez CBDC. Czas pokaże, czy wolnorynkowa gospodarka amerykańska wykorzysta innowacje cyfrowe do zachowania wolności finansowej i osobistej jednostki w ramach poufności obrotu w świecie cyfrowego dolara.
Prof. Konrad Raczkowski prorektor UKSW, dyrektor Centrum Gospodarki Światowej UKSW
Tekst został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2023” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2023”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
