Jan Czochralski – zapomniany prekursor elektroniki

Najsłynniejsze wynalazki świata i epokowe odkrycia, które zmieniały nasze życie to dzieła także polskich uczonych. Jan Czochralski opracował metodę produkcji monokryształów, przez co stworzył podstawy późniejszej elektroniki.

Jan Czochralski, przez lata przemilczany wybitny polski chemik i metaloznawca, jest uznawany za ojca światowej elektroniki.

Jego nazwisko jest wymieniane w światowej literaturze naukowej częściej niż nazwiska wielu laureatów Nobla. Tak wielką popularność przyniosło mu odkrycie w 1916 roku metody otrzymywania monokryształów.

Metoda Czochralskiego stała się podstawą współczesnego przemysłu elektronicznego – aż 90 proc. urządzeń półprzewodnikowych powstaje właśnie dzięki niej. Jest stosowana do dzisiaj w celu otrzymywania monokryształów krzemu, z których powstają układy elektroniczne w komputerach, tabletach, telefonach komórkowych, cyfrowych aparatach fotograficznych, odtwarzaczach mp3, kuchenkach mikrofalowych i innych urządzeniach elektronicznych.

Jan Czochralski w 1917 roku przeniósł się do Frankfurtu nad Menem i zorganizował, według własnego projektu, laboratorium metaloznawcze, gdzie wynalazł i opatentował w 1924 roku bezcynowy stop łożyskowy, tzw. metal B lub Bahnmetal. Wynalezienie metalu B przyczyniło się do rozwoju kolejnictwa. W 1928 roku, na zaproszenie prezydenta RP Ignacego Mościckiego - wybitnego chemika – Czochralski powrócił do ojczyzny, rezygnując ze wszystkich funkcji pełnionych w Niemczech i odrzucając propozycję pracy na stanowisku dyrektora fabryki duraluminium w zakładach Forda.

Wybuch wojny przerwał działalność naukową profesora Czochralskiego. Pod koniec 1939 roku, starając się ratować pracowników naukowych zlikwidowanej Politechniki Warszawskiej, zorganizował usługowy Zakład Badań Materiałów, który zapewnił pracę i bezpieczeństwo kilkudziesięciu osobom, ale jego samego naraził na niebezpieczeństwo pozorów współpracy z okupantem.

Czochralski wydobywał też z obozów osoby zatrzymane przez Niemców. Organizował pomoc dla warszawskiego getta, po Powstaniu Warszawskim ratował wyposażenie Politechniki i grabione przez Niemców zbiory muzeów.

Do AK donoszono na profesora głównie z powodu stworzonych pozorów współpracy z okupantem. Po wojnie Senat Politechniki Warszawskiej, odmówił przyjęcia go do pracy stwierdzając, że „Jan Czochralski od końca 1939 r. przestał być uważany przez grono profesorów za profesora Politechniki Warszawskiej”. W ten sposób wykluczono go ze środowiska naukowego i skazano na zapomnienie. Czochralski nie mógł się bronić, nie mógł ujawnić współpracy z AK, za którą groziło stalinowskie więzienie.

Jan Czochralski zmarł na atak serca w szpitalu w Poznaniu 22 kwietnia 1953 roku na skutek stresu przeżytego podczas przeszukiwania jego willi w Kcyni przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa.

IPN/RO

FILM: Instytut Pamięci Narodowej przypomina wkład polskich uczonych w rozwój cywilizacji