Rozwój gospodarczy jest polską racją stanu
Temperatura debaty dotyczącej uzyskania środków europejskich przez Polskę niebezpiecznie zaczyna przypominać okres referendum o akcesji Polski do Unii Europejskiej. Tymczasem Polska powinna sięgnąć po środki z KPO, bo ma 36 mld euro powodów by to zrobić. Każdy mówiący inaczej sprzeciwia się polskiej racji stanu jaką jest rozwój gospodarczy i bogacenie się społeczeństwa - piszą Piotr Arak, dyrektor Polskiego Instytutu Ekonomicznego i Konrad Szymański, zastępca Polskiego Instytutu Ekonomicznego wskazując na wagę europejskich funduszy z KPO i apelując o usunięcie przeszkód blokujących ich przyjęcie.
Większość krajów dąży do zwiększenia poziomu dochodów i standardu życia swoich obywateli, co jest możliwe do osiągnięcia dzięki rozwojowi gospodarczemu. KPO to szybsze tempo rozwoju, w tym wyższy realny dochód o ponad 200 mld zł do 2026 tj. 5,2 tys. zł na osobę.
Przed 2004 rokiem wiele ruchów politycznych na sprzeciwie wobec członkostwa w UE budowało swoją podmiotowość, ale wiele z nich nie przetrwało próby czasu, a czołowi politycy będący na „nie” dzisiaj są euroentuzjastami. Dziś można ekstrapolować przyszłość wielu błędnych sposobów interpretacji rzeczywistości ekonomicznej i geopolitycznej dokładnie tak samo jak wtedy. Nie ma dla nich miejsca w jednym z najszybciej rozwijających się krajów na świecie, chyba że ma on się przestać rozwijać, co jest sprzeczne z naszym interesem narodowym.
Transfery z KPO mają niezwykle istotną rolę do odegrania w finansowaniu polskiej transformacji energetycznej i cyfrowej. Te cele - szczególnie w energetyce - przekraczają samodzielne polskie możliwości i byłoby dobrze angażować jak najwięcej środków zewnętrznych - publicznych i prywatnych w tę dziedzinę.
Ale jest też coś znacznie poważniejszego. Koszty i dostępność środków na rozwój Polski jest uzależniony od polskiej wiarygodności gospodarczej. Samo pojawienie się pieniędzy z KPO ma tu pewne znaczenie. Ale czymś nieporównywalnie ważniejszym jest wyniszczający dla polskiej wiarygodności brak porozumienia z Komisją Europejską w tej sprawie. Jesteśmy jedynym krajem z tak rozognionym sporem wokół KPO i nikt na rynku nie rozumie realnych powodów tego stanu rzeczy. To źródło niepokoju o to, czy Polska jest krajem stabilnym i obliczalnym.
Środki europejskie są potrzebne polskiej gospodarce, by tak jak dotychczas służyć dobrze polskiemu rozwojowi. Jeszcze bardziej potrzebna jest normalizacja relacji z Europą. Jej brak to koszty, ponoszone w dodatku z powodu całkowicie nieudanych prób reformowania wymiaru sprawiedliwości. Płacimy te koszty za …nic.
Ten rzekomo lichwiarski kredyt to dla Polski zaledwie 7 proc. udziału w zyskach i 4 proc. udziału w kosztach. 160 mld zł, które Polska mogłaby otrzymać w grantach i tanich pożyczkach stanowiłyby 4,8 proc. PKB naszego kraju, przy planowanym na ten rok deficycie na poziomie 4,5 proc. PKB. Gdyby nie te środki, nasze zobowiązania w tym roku musiałyby się powiększyć o więcej niż 9 proc. Czyli bardziej niż podczas pandemii, czy podczas kryzysu finansowego.
Przy rentownościach polskich obligacji 10-letnich sięgającej niespełna 6 proc. oznaczałoby to też znacznie większe koszty obsługi długu. Rentowności obligacji unijnych to 3 proc. Dla porównania Węgry mają 7,3 proc. i nie stać ich na zaciąganie tak dużych zobowiązań, nie wspominając o tym, że ich dług to 80 proc. PKB (przy polskim stanowiącym obecnie około 50 proc.)
Dług gwarantowany przez wszystkie państwa UE jest tańszy niż dług gwarantowany tylko przez Polskę, ponieważ jego ryzyko jest rozłożone na większą liczbę państw. A kiedy dług jest gwarantowany przez wszystkie państwa UE, ryzyko jego niespłacenia jest równe zeru. Kiedy jedne z największych gospodarek na świecie jak Francja, czy Niemcy są w tej samej puli krajów zaciągających dług to jego koszt jest niższy niż samej Polski. Inwestorzy mają większe zaufanie do rynku długu państw UE jako całości niż każdego pojedynczego kraju.
Przykładowo Francja ma niższą rentowność obligacji niż Polska, co oznacza, że inwestorzy wymagają niższej stopy procentowej za pożyczanie państwu pieniędzy. Francja jest jedną z największych i najstabilniejszych gospodarek w Europie, co daje inwestorom większe poczucie bezpieczeństwa co do spłaty pożyczki. Ma też lepszą historię spłaty długu, co daje inwestorom większe zaufanie do państwa jako pożyczkobiorcy. Polska rozwija się jako wolny kraj dopiero od lat 90. XX wieku i takiej wiarygodności nie ma.
Wykorzystanie środków w innych krajach unijnych jest również bardzo ważne dla nas. UE jest największym partnerem handlowym Polski, ponieważ 80 proc. polskiego eksportu i importu jest skierowane na rynki UE. Oznacza to, że jeżeli rozwijają się inne rynki, to polscy producenci mogą dostarczać swoje towary na rynek europejski, co tworzy więcej miejsc pracy i większy dochód dla kraju. Oznacza to też mniejszą zależność od jednego rynku zbytu, dostęp do technologii, czyli po prostu wyższy rozwój. Dobra koniunktura gospodarcza w strefie euro, to także dobra koniunktura w Polsce.
Dlatego destabilizacja strefy euro to nie jest tylko „niemieckie zmartwienie”. To zmartwienie każdego kto rozumie od czego zależy polski dobrobyt. Mamy prawo zachować swoją odrębność monetarną i mamy ku temu swoje powody. Lekkomyślne, podyktowane płytkimi emocjami podejście do stabilności gospodarczej i politycznej Europy to działanie na szkodę polskich interesów.
Dyskusja o ustanowieniu zasobów własnych UE w postaci podatków toczy się od 20 lat. Nasiliła się ona w ostatnim czasie ponieważ wiele państw, które dokłada do budżetu unijnego więcej niż z niego korzysta, szuka innych dróg finansowania Unii. Polska w tych negocjacjach zaprezentowała racjonalne i wyważone stanowisko. Jesteśmy otwarci na debatę o podatkach o ile nie będą one przerzucały na gospodarki biedniejsze kosztów większych niż ma to miejsce w przypadku najbogatszych. Sprzeciw wobec podatków regresywnych jest zgodny nie tylko z naszym interesem, ale także z powszechnym rozumieniem sprawiedliwości podatkowej.
Jest natomiast w interesie Polski, by szukać skutecznych źródeł finansowania budżetu UE, które będą zasilane przez najbogatszych. Odrzucając każdą formę podatków europejskich robimy przysługę najbogatszym, a jednocześnie osłabiamy finansowanie naszego rozwoju ze źródeł unijnych.
W ramach kompromisu zgodziliśmy się na podatek od nieprzetworzonego plastiku ponieważ była to dla Polska najtańsza wersja nowych źródeł finansowania UE. Polska w drodze negocjacji otrzymała derogacje, które oznaczają, że nie będziemy płacili 3 mld euro, a 600 mln euro i suma ta będzie spadała wraz rozpoczętymi już planami bardziej skutecznego przetwarzania plastiku, co jest poniekąd zgodne z już uzgodnionymi planami polityki i prawa UE.
Polska tym samym skutecznie zablokowała przyjęcie innych form opodatkowania europejskiego. W szczególności Premier Morawiecki zawetował podatek oparty o niesprawiedliwy system polityki klimatycznej ETS, który był popierany przez przygniatającą większość państw w finale negocjacji budżetowych.
Na koniec, otrzymywanie środków europejskich nie oznacza automatycznie oddania suwerenności przez państwo. Unia Europejska jest organizacją suwerennych państw, które współpracują w celu osiągnięcia wspólnych celów. Państwa członkowskie decydują o tym, jakie projekty i inwestycje chcą finansować ze środków unijnych, jednak muszą one spełniać określone kryteria i zgodność z zasadami unijnymi.
Polska suwerenność ma poważniejsze podstawy niż myślą niektórzy. Wśród tych podstaw jest nie tylko nasza własna narodowa determinacja, by decydować o swoim losie, ale także podstawy materialne naszego państwa. Suwerenności nie broni się podmywając podstawy gospodarcze polskiego rozwoju.
Fundusz Odbudowy jest jednorazową decyzją wszystkich państw członkowskich o sięgnięciu po pieniądze z rynku w celu wsparcia odbudowy gospodarczej po pandemii. Ta emisja długu przez UE odpowiada około 0,4 proc. PKB UE w okresie wydatkowania budżetu wieloletniego. Dlatego opowiadanie o momencie hamiltonowskim Unii oraz zagrożeniu dla suwerenności Polski jest oderwane od realiów.
To prawda, że zasady wypłacania tych pieniędzy są znacznie bardziej skrupulatne niż to ma miejsce w przypadku zwykłego budżetu - przede wszystkim ex post. Zasady te, zwane kamieniami milowymi dotyczą jednak każdego państwa członkowskiego, i z każdym, tak jak z Polską, były negocjowane na bazie planów kilkunastu ministerstw liniowych, które wpisywały w finansowanie KPO swoje narodowe plany i strategie.
Rozwój gospodarczy jest podstawowym celem wszystkich rządów na świecie. Dodatkowo przez średnioterminowe inwestycje będzie można podnieść jakość życia mieszkańców Polski, zmniejszając ilość smogu w miastach, zanieczyszczenie środowiska i jeszcze bardziej cyfryzując państwo i społeczeństwo. Tylko w tym roku Polska bez KPO będzie rozwijać się o 0,5 pkt. proc. PKB wolniej. W kolejnych latach podobnie. Polska już kilka razy zmarnowała swoje dziejowe szanse przez złą politykę gospodarczą – np. w latach 30-tych XX wieku, czy w PRL. Nie warto popełniać tych samych błędów.
Piotr Arak, dyrektor Polskiego Instytutu Ekonomicznego, Konrad Szymański, zastępca dyrektora Polskiego Instytutu Ekonomicznego
