Umowa podpisana na tablecie? Na świecie to powszechna praktyka ale polski urzędnik mówi nie

Realia obrotu gospodarczego niejednokrotnie wymuszały na ustawodawcy podążanie za rozwojem techniki, jednak w większości przypadków zmiany te nie kształtowały nowej rzeczywistości lecz miały jedynie charakter deklaratoryjny. Powszechność przenośnych komputerów z dotykowym ekranem zwanych tabletami otwiera nowe możliwości w relacjach między kontrahentami, zwłaszcza w dobie rosnącego udziału e-zakupów w handlu. Rozpowszechnienie stosowania tytułowego rozwiązania w biznesie jest kwestią czasu. Duża część umów przewiduje, aby wszelkie zmiany postanowień umownych były zawierane w formie pisemnej pod rygorem nieważności, założenie, że podpis odręczny na tablecie zachowuje wyżej wskazane wymogi powoduje tworzenia przyjaźniejszego środowiska dla obrotu gospodarczego.

Na samym początku należy wskazać, iż Kodeks Cywilny poprzez art. 60 stanowi, iż z zastrzeżeniem ustawowych wyjątków, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Z powyższego wynika, że jeśli ustawa nie stanowi inaczej oświadczenie woli można wyrazić dowolnym znakiem także podpisem na tablecie. Należy zastrzec jednak, iż nie każda umowa zawarta w ten sposób będzie wywierać skutki prawne, np. umowa sprzedaży nieruchomości musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

Odmienną kwestią jest odpowiedź na pytanie: czy możliwe jest zachowanie wymogu formy pisemnej pod rygorem nieważności poprzez złożenie odręcznego podpisu na tablecie? Co pozwoliłoby na podpisywanie w tej formie umowy leasingu (art. 709² KC) czy pełnomocnictwa ogólnego (art. 99 § 2 KC), a także aneksowanie wielu umów.

Przesłanki, które musi spełniać pisemna forma czynności prawnej zawarte są w art. 78 § 1 Kodeksu Cywilnego. Pierwszą z nich jest wymóg złożenia własnoręcznego podpisu, kolejną zaś wymóg by własnoręcznie podpisany dokument obejmował treść oświadczenia woli. Jeśli obie powyższe przesłanki zostaną spełnione możemy mówić o pisemnej formie czynności prawnej w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego.

Kluczowym zadaniem jest dookreślenie pojęć dokument oraz własnoręczny podpis. Doktryna wypracowała stanowisko, iż dokument powinien być sporządony z materiałów zdolnych do utrwalenia treści oświadczenia woli, która powinna być z kolei wyrażona w języku pisanym, a więc z użyciem stosownych znaków graficznych – liter. Ponadto materiał z jakiego sporządzony jest dokument powienien pozwalać na umieszczenie na nim własnoręcznego podpisu, wskazującego na osobiste cechy człowieka składającego podpis. Ustawodawca nie określił bliżej pojęcia dokumentu, o którym mowa w przytoczonym przepisie, dlatego przyjmuje się, że dokument może być sporządzony za pomocą takich materiałów, które mogą utrwalić treść złożonego oświadczenia woli, a więc zarówno ręcznie, jak i mechanicznie.

Termin własnoręczny podpis w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego także był wielokrotnie przedmiotem rozważań doktryny i judykatury. Zagadnienie własnoręczności podpisu Sąd Najwyższy w wyroku o sygn. akt IV CSK 78/09 dookreślił jako nadanie cech indywidualnych i powtarzalnych podpisowi, który nawet nie będąc czytelnym powinien wskazywać na cechy charakterystyczne dla osoby, która go składa i tym samym wskazywać na tę osobę.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że możliwe jest zachowanie wymogu formy pisemnej pod rygorem nieważności poprzez złożenie odręcznego podpisu na tablecie. Odręczny podpis elektroniczny inaczej też zwany podpisem biometrycznym nie różni się cechami zewnętrznymi od tradycyjnego podpisu ręcznego oprócz tej jednej, że jest utrwalony na urządzeniu elektronicznym. Jednak nie jest on tylko dwuwymiarowym obrazem elektronicznym zwykłego podpisu. Dzięku zastosowanym rozwiązaniom zbiera on przy użyciu odpowiednich urządzeń dotykowych dane dynamiczne takie jak: poziom nacisku pióra, parametry charakteryzujące przyspieszenie dla poszczególnych części podpisu oraz czas składania podpisu. Zamiast papieru podpis jest dokonywany na urządzeniu dotykowym wyświetlającym aktualną treść oświadczenia woli jednak sama czynność jest tożsama z podpisem tradycyjnym piórem na papierze. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż przesłanka własnoręczności podpisu przewidziana w art. 78 § 1 Kodeksu Cywilnego w przypadku odręcznego podpisu na tablecie zostaje spełniona, ponieważ nie da się odmówić takiemu podpisowi, ze względów na zapis tak wielu wymienionych wyżej danych, indywidualnego charakteru oraz powtarzalności podpisu, za pomocą których można zidentyfikować osobę składająca dane oświadczenie woli. Ponadto taki podpis ze względu na zapisane dane nie jest tylko dwuwymiarowym obrazem. Co ma swoje głębokie konsekwencje w zakresie bezpieczeństwa obrotu.

Podpis biometryczny z wyżej opisanych względów w znaczący sposób przyczynia się do przyspieszenia i uproszczenia obrotu gospodarczego, a praktyka w związku z rozwojem technologii z pewnością wykaże jego użyteczność w stosunkach między kontrahentami. Powyższe argumenty wskazują, iż w obecnym stanie prawnym judykatura i doktryna dopiero stoi przed zadaniem szerszego opisania powyższego problemu, ale może w niedalekiej przyszłości opinie te zaowocują nowelizacją Kodeksu Cywilnego, tak jak w wyżej podanym przykładzie.