NFOŚiGW: Usuwanie rakotwórczego azbestu – dlaczego pieniądze przeznaczone na ten cel nie są w pełni wykorzystywane

Ze środków udostępnionych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na usuwanie wyrobów zawierających chorobotwórczy azbest, w latach 2015-2016 wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie wykorzystają łącznie ponad 5 mln zł. To więcej niż 20 proc. ogólnej puli przeznaczonej przez NFOŚiGW na ten ważny społecznie cel. Powód? Nie wszystkie wojewódzkie fundusze występują o płatność. Zaległości w wypłatach środków za rok 2015 dotyczą pięciu z nich. A z limitu wypłat na 2016 rok – według prognozy – może nie być spożytkowana aż jedna czwarta kwot planowanych do wypłaty. Co gorsza, rozliczenia kolejnych umów wskazują, iż wskaźnik ten może jeszcze ulec zwiększeniu.

Azbest, czyli włóknisty glinokrzemian (związek nieorganiczny krzemu) to minerał bardzo szkodliwy dla ludzkiego zdrowia, wywołujący między innymi pylicę azbestową oraz złośliwe nowotwory azbestozależne, w tym międzybłoniaka opłucnej, raka płuc i raka oskrzeli. Z tego powodu od niemal 20 lat w Polsce obowiązuje zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest, wprowadzony ustawą z dnia 19 czerwca 1997 roku.

Polska jest pierwszym i jedynym krajem w Unii Europejskiej, który podjął wyzwanie wycofania z użytkowania wyrobów zawierających azbest. Istnieje rządowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, który utrzymuje cele i aktualizuje zadania wcześniejszego Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Zasadniczym celem określonym w tym dokumencie jest usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, a także minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

W realizacji tego ważnego zadania duży udział ma Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który udostępnia wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) środki finansowe w formie dotacji na podstawie umów zawartych w ramach programu priorytetowego „SYSTEM – Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez WFOŚiGW” Część 1) Usuwanie wyrobów zawierających azbest. Na podstawie zawartych umów dofinansowane są przedsięwzięcia w zakresie demontażu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów zawierających azbest, zgodnie z gminnymi programami usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest.

W myśl postanowień programu, NFOŚiGW udostępnia wojewódzkim funduszom środki finansowe w formie dotacji w wysokości do 50% kosztów kwalifikowanych, natomiast zaangażowanie środków WFOŚiGW wynosi minimum 35% kosztów kwalifikowanych.

Budżet programu wynosi 32 mln zł, przy czym plan wdrażania programu zakłada w poszczególnych latach wypłaty następujących kwot:

2015 rok – 5 mln zł,

2016 rok – 16 mln zł,

2017 rok – 11 mln zł.

Obecnie czynnych jest 14 umów. Ocena przebiegu ich realizacji wykazała zaległości w wypłatach środków za 2015 rok w przypadku pięciu funduszy w następujących województwach: dolnośląskie, świętokrzyskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie i łódzkie.

Ilustruje to poniższa tabela:

Łączna kwota niezrealizowanych wypłat w 2015 roku wyniosła 1 058 277,59 zł, co stanowi 21% alokacji środków przewidzianej na ten rok. Przyczyną niewykonania planu wypłat był brak wystąpień o płatność ze strony wojewódzkich funduszy.

Szczegółowy przebieg realizacji wypłat z tytułu zawartych umów w 2016 r. według stanu na dzień 20.12.2016 r. przedstawiono w poniższej tabeli:

W ramach przyznanego limitu wypłat na 2016 roku w wysokości 15 999 992,00 zł, prognozuje się niewykorzystanie kwoty 4 014 638,05 zł, co stanowi 25% kwot planowanych do wypłaty. Należy podkreślić, że rozliczenia kolejnych umów wskazują, iż powyższa kwota może ulec dalszemu zwiększeniu.

Na podstawie wystąpień wojewódzkich funduszy nt. realizacji planu wypłat w 2016 roku ustalono:

Planowane wypłaty środków - 15 999 992,00 zł,

Wypłaty dzień 20.12.2016 r. - 4 278 810, 71 zł

Prognozowane wystąpienia z wnioskami o płatność - 7 706 543,24 zł

Prognozowane wykonanie planu - 11 985 353,95 zł

Prognozowane niewykorzystanie środków – 4 014 638,05 zł.

Łączna prognoza niewykorzystania środków w latach 2015-2016 wynosi 5 072 915,64 zł.

Wojewódzkie fundusze zaznaczają, że w tej mierze nie wszystko zależy od nich, bo choć mają do dyspozycji środki finansowe zarezerwowane przez NFOŚiGW, to jednak wiele zależy również od aktywności beneficjentów, czyli samorządów. W gminach z kolei tłumaczą, że wpływ na sytuację mają postawy mieszkańców i ich poziom zainteresowania usuwaniem azbestu.

W poszczególnych WFOŚiGW sprawa wygląda zresztą różnie – niektóre nie wykorzystują aż 40 proc. przyznanych środków, a innym udaje się spożytkować większość alokacji. Nie zmienia to jednak faktu, że średnio połowa wojewódzkich funduszy ma problemy z wykorzystaniem pieniędzy na walkę z azbestem, a 25 procent „zamrożonych” kwot na ten cel w skali kraju to wskaźnik bardzo wysoki i ze społeczno-zdrowotnego punktu widzenia – mocno niepokojący.