Smog: jak walczyć, by wygrać?

Walczyć ze smogiem trzeba racjonalnie, unikając emocji, wskazując na zagrożenia, które wiążą się z brudnym powietrzem, pokazując sposoby rozwiązania problemu. A także szukając ekonomicznego wsparcia dla tych, którzy chcą zmienić styl życia na bardziej ekologiczny, ale ich na to nie stać

Redakcja tygodnika „Sieci” zorganizowała debatę z udziałem przedstawicieli środowisk, firm i instytucji, które na co dzień zajmują się problematyką smogu. Walka o czyste powietrze to element ich profesjonalnych zainteresowań, a także część biznesowych strategii.

W dyskusji wzięli udział: Marek Bartczak, prezes Energa Ciepło Kaliskie Sp. z o.o., Marek Mielcarek, ekspert ds. antysmogu w spółce Energa Obrót SA, Bartłomiej Buczek, członek zarządu, dyrektor ds. przewozów PKP Szybkiej Kolei Miejskiej w Trójmieście Sp. z o.o.; dr Grzegorz Rosłonek, dyrektor Centralnego Laboratorium Pomiarowo-Badawczego PGNiG SA; dr inż. Krystian Szczepański, dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska, oraz Anna Żyła, Główny Ekolog Banku Ochrony Środowiska SA.

W mieście bez samochodu

Co robić, by ograniczyć zjawisko smogu? – W działaniach antysmogowych potrzebna jest kompleksowość. Po pierwsze, poprawa efektywności energetycznej poprzez kompleksową termomodernizację budynków, co bezpośrednio zmniejszy zapotrzebowanie na energię nawet o 60– 70 proc., ograniczy zużycie paliwa i w rezultacie zmniejszy emisję zanieczyszczeń. Po drugie, zastosowanie nowoczesnych technologii spalania paliw stałych w piecach spełniających najwyższe normy emisyjne, tzw. piece klasy piątej, które charakteryzują się większą sprawnością, czyli lepiej wykorzystują energię zawartą w paliwie i ograniczają emisję zanieczyszczeń nawet o 90 proc. Po trzecie, zadbanie o odpowiednią jakość i przygotowanie paliwa. Mam na myśli określenie parametrów zawartości substancji np. siarki w przypadku węgla czy sezonowanie biomasy, gdy wykorzystujemy np. drewno kawałkowe do ogrzewania naszych domów. Rząd prowadzi działania właśnie w tych wymienionych obszarach, co znajduje odzwierciedlenie w regulacjach prawnych i programach pomocowych – mówił Krystian Szczepański. Według niego wpływ przemysłu na powstawanie smogu jest stosunkowo niewielki, wynosi najwyżej 8–10 proc., w Warszawie to ok. 3 proc.

Marek Mielcarek mówił, że problem smogu wiąże się również z brakiem odpowiednich przestrzeni w miastach, dzięki którym mogą być one przewietrzane. Według niego każdy transport niskoemisyjny jest dobrym rozwiązaniem w walce ze smogiem. – Oprócz dostępnych dziś tramwajów czy szybkiej kolei miejskiej należy stawiać na rozwój autobusów i samochodów osobowych z napędem elektrycznym.

Dobrym pomysłem jest także oparty o transport niskoemisyjny carsharing. Szacuje się, że w 2025 r. cena samochodu elektrycznego zrówna się z ceną auta spalinowego, a połowa dostępnych modeli aut na świecie będzie elektryczna – powiedział Marek Mielcarek.

Bartłomiej Buczek mówił o rosnącej popularności parkingów typu „park & ride”. – Każda formuła, według której nie trzeba będzie wjeżdżać do centrum miasta samochodami, jest dobra. Środkami publicznymi dojedzie się na miejsce na czas i szybko, autem nie zawsze jest to zagwarantowane.

Emisyjność przeciętnego samochodu osobowego liczona w gramach CO₂ na przewiezienie 1 pasażera na odległość 1 km to 141 gr, a kolei elektrycznej – 60 gr. Dlatego rozwiązaniem przyszłości jest sprawnie działający transport publiczny, którego oś stanowi system komunikacji kolejowej – wyjaśniał Bartłomiej Buczek.

Ubóstwo energetyczne

Musimy zacząć od termomodernizacji – mówiła Anna Żyła. Dla właścicieli domów wiąże się ona z dużym wydatkiem, ma on jednak głęboki sens. – Jeżeli najpierw dokonamy termomodernizacji, a potem dostosujemy źródło ogrzewania, unikniemy nadmiernego spalania. Wsparciem dla realizacji są dostępne od wielu lat w naszym banku kredyty preferencyjne na przedsięwzięcia termomodernizacyjne oraz wymianę i modernizację systemów grzewczych.

Z drugiej strony nie każdego stać na kredyt. To problem tzw. ubóstwa energetycznego, naprzeciw któremu wychodzi program rządowy, przewidujący wprowadzenie mechanizmów wsparcia ze środków publicznych. W przypadku wszelkich programów działaniom na rzecz mieszkańców powinno towarzyszyć wsparcie doradców energetycznych, którzy byliby w stanie pomóc w prawidłowym wyborze i wykonaniu inwestycji.

Programy są dostępne od lat, natomiast ważne jest to, by były realizowane bardziej systemowo: zaczynając od dociepleń, a następnie wprowadzając wymianę czy modernizację systemów grzewczych – tłumaczyła Anna Żyła.

Ciepłownictwo jest efektywnym narzędziem w walce z emisją szkodliwych zanieczyszczeń. Barierą w walce ze smogiem jest jednakże ekonomia, skuteczne zachęcenie mieszkańców do przejścia na ogrzewanie ekologiczne – mówił Marek Bartczak, prezes Energa Ciepło Kaliskie Sp. z o.o. W Kaliszu miasto dopłaca 5 tys. zł mieszkańcom za to, by zdemontowali piece, a my dostarczamy ciepło systemowe.

Ta zima jest pierwszą, kiedy zaczynamy odczuwać pozytywne skutki tej oferty. Udało się przeskoczyć barierę ekonomiczną, zainteresowanie właścicieli kamienic przerosło nasze oczekiwania. Ekonomiczna pomoc dla mieszkańców jest niezbędna. Walka ze smogiem będzie walką z wiatrakami, jeżeli nie pokona się społecznej bariery.

Anna Żyła podkreśliła, że samorząd powinien inspirować działania antysmogowe, jednocześnie nie może zapominać o wspieraniu najuboższych mieszkańców.

Gama dostępnych rozwiązań jest naprawdę duża. Bardziej zamożnej części społeczeństwa, którą stać na rozwiązania najnowocześniejsze, można zaproponować nie tylko termomodernizację, lecz także mikroinstalacje odnawialnych źródeł energii, takie jak pompy ciepła czy ogniwa fotowoltaiczne. Część osób podejmuje takie działania i widzi korzyści. Osoby mniej zamożne trzeba wspierać innymi rozwiązaniami, a jednocześnie edukować, wskazując, jak ważny jest rodzaj paliwa, które stosujemy we własnym domu – wyjaśniała Anna Żyła.

Gaz i prąd

Paliwem bardziej korzystnym od węgla – którego nie należy jednak demonizować, co podkreślano podczas dyskusji – jest gaz.

Gaz ziemny jest korzystny dla środowiska i dla odbiorcy, nie emituje cząstek stałych – mówił Grzegorz Rosłonek.

Sieć dystrybucyjna gazu w Polsce jest bardzo duża, liczy ok.190 tys. km, ciągle się powiększa, jednak nie dociera wszędzie.

Rozwiązaniem jest tworzenie sieci lokalnych. Z założenia powinny się one rozrastać do coraz większych sieci i z czasem łączyć z sieciami otwartymi. Jak zasilać sieci lokalne? Rozwiązaniem jest skroplony gaz ziemny LNG, który możemy przewozić w dowolne miejsce w kraju – tłumaczył Grzegorz Rosłonek.

Do tej pory brano pod uwagę odbiorców zainteresowanych co najmniej cysterną LNG, ale dzisiaj odbiorca może być zainteresowany mniejszą partią gazu.

Świetnie wpisuje się to w nasze pomysły związane z nowoczesnym opomiarowaniem zużycia gazu LNG, z pomiarami ilości i jego jakości – mówił Grzegorz Rosłonek. Dyrektor Centralnego Laboratorium Pomiarowo-Badawczego PGNiG SA poruszył również temat pojazdów napędzanych gazem, m.in. autobusów miejskich. Może być to CNG, czyli sprężony gaz ziemny, lub LNG. Po drugiej stronie musi być jednak flota, a to leży w gestii samorządów – powiedział.

Według Marka Mielcarka energia elektryczna w miejscu pobierania wykazuje zerową emisyjność, dlatego korzystanie z niej do ogrzewania w znaczny sposób ogranicza powstawanie smogu. Wśród dostępnych systemów grzewczych można wskazać np. piece akumulacyjne, które nie potrzebują żadnej instalacji wodnej; są one dobrym rozwiązaniem dla starych kamienic, do których można po prostu je wstawić.

W nowych inwestycjach można wykorzystać pompy ciepła chrakteryzujące się wysoką sprawnością i bardzo niskim kosztem eksploatacji. Dla promowania tego typu rozwiązań Grupa Energa wprowadziła nie tylko oferty oparte o tzw. taryfę antysmogową. Energa wspiera też inwestycje nastawione na ekologiczne ogrzewanie domu, oferując klientom 20-procentowe zniżki na zakup urządzeń, sięgające 5 tys. zł.

Realizacja inwestycji antysmogowych wymaga wsparcia przez samorządy. Ważne jest, aby nie ograniczało się to jedynie do zapewnienia środków, lecz obejmowało także ich realizację. Ograniczenie się przez gminy do dystrybucji środków w przypadku systemów solarnych spowodowało, że cześć instalacji było przewymiarowanych – mówił Marek Mielcarek.

Skąd wziąć energię?

Na elektromobilność należy spojrzeć również pod kątem systemu elektroenergetycznego w naszym kraju. – Skąd wziąć dodatkową energię, według szacunków od 2 do 5 tys. GWh, na rozwój elektromobilności? Kraj się rozwija, co roku o 1,5–2 proc. zwiększa się nasze zapotrzebowanie na energię elektryczną. Do tego dochodzi jeden aspekt – europejski system handlu uprawnieniami do emisji. Energetyka obecnie musi kupić uprawnienia do emisji CO₂ i jeżeli zwiększy się produkcja energii, to zwiększy się emisja gazów cieplarnianych, za co będziemy musieli dodatkowo zapłacić.

Jednym z rozwiązań jest energetyka rozproszona, wykorzystująca lokalne, regionalne zasoby energetyczne, co znacznie poprawi pracę całego systemu – wyjaśniał Krystian Szczepański.

Energetyka rozproszona to przyszłość, ogrzewanie dopasowane do tego, co w danym miejscu ma sens – gaz, pompa ciepła, wspomaganie fotowoltaiką. Inaczej powinniśmy działać w Warszawie, inaczej w małej miejscowości – tłumaczyła Anna Żyła.

Jeżeli mówimy o najbardziej ekologicznym źródle ciepła, czyli o prądzie elektrycznym, to w warunkach polskich mówimy o węglu, który jest wykorzystywany w elektrowniach oraz elektrociepłowniach – tłumaczył Marek Bartczak. – Energetyka nie jest znaczącym emitentem gazów i pyłów zanieczyszczających powietrze. Nowoczesne instalacje stosowane w Grupie Energa wyłapują zdecydowaną większość szkodliwych substancji pojawiających się jako efekt spalenia węgla.

Instalowane są filtry, systemy odsiarczania i odazotowania spalin. Systematycznie dostosowuje się obiekty uczestniczące w emisji wysokiej do obowiązujących wymagań środowiskowych. Wykorzystuje się środowiskowo neutralne paliwa i modernizuje techniki oczyszczania spalin.

Na ile działania proekologiczne są skuteczne, skoro samochodów w rodzinach przybywa, i nawet darmowy transport w niektórych miastach nie zmniejsza ich liczby? – To kwestia wyrobienia pewnych nawyków komunikacyjnych – mówił Bartłomiej Buczek.

Świadomość obywatelska bardzo wzrosła na przełomie ostatnich lat, jednak potrzebne są różnego rodzaju rozwiązania zachęcające. Na przykład w Kanadzie na autostradowych obwodnicach prawo poruszania się lewym, szybszym pasem mają wyłącznie samochody osobowe, w których jadą przynajmniej dwie osoby.

Jeżeli na lewy pas wjedzie auto tylko z kierowcą, popełnia wykroczenie drogowe, które jest karane. Premią za podzielenie się samochodem jest to, że kierowca może jechać szybciej – powiedział Bartłomiej Buczek.

Największą szansę w walce ze smogiem w miastach widzi w transporcie publicznym, który powinien mieć bezwzględny priorytet przy kształtowaniu przestrzeni publicznej. Rdzeniem takiego systemu transportu publicznego powinna być kolej aglomeracyjna, pozostałe gałęzie powinny pozostawać komplementarne względem niej.

Edukacja oparta na faktach

Podczas dyskusji wielokrotnie pojawiał się wątek edukacji w walce ze smogiem. Według Grzegorza Rosłonka ma ona znaczenie fundamentalne, przede wszystkim w przypadku dzieci i młodzieży, w której to grupie wiekowej PGNiG prowadzi liczne przedsięwzięcia ekologiczne, np. konkursy szkolne.

Anna Żyła wskazywała, że kampanie informacyjne powinny być mniej emocjonalne, a bardziej oparte na faktach, wspierające rozwiązania, które samorząd uważa za optymalne.

Lokalnie rola samorządów jest nie do przecenienia. Ważna jest ich współpraca z niezależnymi organizacjami pozarządowymi – uzasadniała.

Polityka informacyjna powinna być elementem społecznej odpowiedzialności biznesu, CSR – powiedział Bartłomiej Buczek. Edukujmy dzieci.

Natomiast w przypadku dorosłych liczą się przede wszystkim bodźce ekonomiczne zachęcające do zmiany zachowania – mówił Krystian Szczepański.

Marek Mielcarek przypomniał o akcji „Oddycham z energią”, prowadzonej przez Energę, której celem jest zaangażowanie jak największej liczby Polaków w działania poprawiające jakość powietrza. Wspomniał też o zakładanych w ramach programu inicjatywach dla seniorów i dzieci, tj. „Ogrodach życia”, czyli o warsztatach skierowanych do wybranych szkół województwa pomorskiego, oraz o Gminnych dniach seniora.

Według Marka Bartczaka z kolei smog jest medialnie i społecznie tematem bardzo nośnym, a w wyborach municypalnych, które odbędą się w listopadzie tego roku, walka z nim będzie po raz pierwszy w historii jednym z głównych tematów.