Zasady Dobrych Praktyk – krok w kierunku oddemonizowania pozabankowego rynku finansowego

Pozabankowe instytucje kredytowe są stałym elementem krajobrazu. Bez względu na to czy dotyczy to ubogiej Birmy, czy bogatej Australii, istnieje na rynku sub-prime wcale niemała grupa klientów, dla których „banki nie mają oferty”. W Polsce, okolicznością zwracającą publiczną uwagę na rynek pozabankowy jest zawsze upadłość ponadregionalnej piramidy finansowej.

Nawoływanie do szybkiej regulacji, zakazywania prowadzenia działalności przez pozabankowe firmy pożyczkowe, nie ma jednak sensu. Opierając się na wzorcach anglosaskich warto zastanowić się w jaki sposób, zanim uchwalone zostanie prawo, można taką działalność normatyzować i monitorować.

Nie dziwi intensywność krytyki, jaka spływa ostatnio ze strony środowiska bankowego, szerzej finansowego i regulatora, na operujące na rynku firmy parabankowe. Jak zawsze w takich sytuacjach pojawiają się jednak uogólnienia, w wyniku których, cały sektor pozabankowy uznawany jest za „szkodliwy i psujący rynek”. Nie można jednak w jednej linii stawiać parabanków/piramid finansowych i legalnie działających firm pożyczkowych, finansujących działalność ze środków własnych.

W Australii, Nowej Zelandii, USA, Kanadzie oraz wielu krajach  europejskich już dawno dostrzeżono pozytywną rolę środowiskowych organizacji samorządowych i tworzonych przez nie Zasad Dobrych Praktyk. Stwarzanie katalogu norm etycznych i rekomendacji w zakresie sposobu działania, w warunkach dobrowolności ich przyjęcia, nie gwarantuje oczywiście całkowitego rozwiązania problemu, ale jest ogromnym krokiem w dobrym kierunku.

Ewidentnym przykładem pozytywnej roli samoregulacji są Zasad Dobrych Praktyk Windykacyjnych, przyjętych do stosowania przez członków Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, a następnie również przez inne organizacje, czy podmioty wierzycielskie, podejmujące się windykacji należności własnych. Przywołany Zbiór Zasad Dobrych Praktyk, w ostatnich kilku latach zmienił zasadniczo filozofię windykacji w Polsce. Dzięki ich stosowaniu, wierzyciele wtórni zawierając nowe porozumienia o spłacie, praktycznie rozwiązują problemy związane ze zjawiskiem nadmiernego zadłużenia i niewypłacalności gospodarstw domowych.

Znaczenie Zasad Dobrych Praktyk docenił Parlament Europejski, a w Polsce UOKiK, który wspiera ideę środowiskowego unormowania praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem przez pozabankowe instytucje pożyczkowe.

Poszukując zagranicznych punktów odniesienia bardzo ciekawym rozwiązaniem są australijskie „Credit lending: Responsible lending conduct”. Ich przejrzystość w definiowaniu pojęć i norm zachowań oraz jednoznaczność stanowią doskonałą bazę do pracy u nas.

Aby zasady dobrych praktyk spełniały stawiane przed nimi oczekiwania oraz w faktyczny sposób przyczyniły się do unormowania pozabankowego rynku finansowego w Polsce powinny powstać na gruncie inicjatywy samorządowej oraz w swojej treści w jednoznaczny sposób określać standardy postępowania, normy etycznych zachowań biznesowych oraz przenieść uprawnienia kontrolne w ręce samorządowego, niezależnego organu dysponującego katalogiem narzędzi dyscyplinujących.

Zasady Dobrych Praktyk w zakresie oferowania produktów finansowych oraz zasad prowadzenia analizy kredytowej w Polsce powinny uwzględniać:

• przestrzeganie reguł odpowiedzialnego pożyczana...
  • odpowiedzialne pożyczanie i zadłużanie się wymaga zrozumienia sytuacji finansowej klienta, jego potrzeb oraz planów, oraz realnych możliwości finansowych,
  • przeprowadzania adekwatnej analizy sytuacji finansowej klienta, zwłaszcza wtedy, gdy podawane informacje są niespójne lub profesjonalny sprzedawca dostrzega inne potencjalne, przyszłe ryzyka związane z terminową spłatą pożyczki,
• zweryfikowania prawdziwości podawanych przez klienta danych, gdy to możliwe w dostępnych dla przedsiębiorstwa finansowego lub pośrednika finansowego bazach danych.

Możliwość włączenia się instytucji pozabankowych w pełny system wymiany informacji finansowej jest bardzo ważne. Dziś banki korzystają z BIK, a firmy pożyczkowe z BIG’ów. Pełna wymiana informacji wymaga jednak dostosowania przepisów o BIK i tajemnicy bankowej, aby wymiana była pełna i ekwiwalentna w obu kierunkach.

• zasady odpowiedzialnego pożyczania wymagają aby ocena zdolności finansowej dokonywana przez przedsiębiorstwa finansowe była:
  • wystandaryzowana, a więc prowadzona według określonych oraz opisanych reguł, które podlegają okresowej weryfikacji i  aktualizacji,
  • wielopłaszczyznowa, a więc uwzględniająca większość przejawów aktywności zawodowej i finansowej klienta oraz uzyskiwanych przez niego dochodów i ponoszonych wydatków,
  • perspektywiczna, a więc uwzględniająca sytuację bieżącą kredytobiorcy oraz wpływ udzielanej pożyczki na jego zdolność do spłaty zadłużenia w przyszłości,
  • efektywna, a w razie potrzeby wieloźródłowa.

Zasady odpowiedzialnego pożyczania są dość dobrze zdefiniowane w literaturze oraz przepisach obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, a więc odwołanie się do ich stosowania nie byłoby w przypadku tworzonych u nas zasad pozbawione podstaw formalnych.

Produkt finansowy jest niezgodny z duchem zasad odpowiedzialnego pożyczania, gdy:

• kredyt lub pożyczka nie odpowiada zgłoszonym potrzebom klienta,
• klient nie będzie w stanie wypełnić warunków pożyczki i dokonać jego terminowej spłaty bez znacznego (większego niż pozwalający na utrzymanie przez klienta akceptowanego, niższego poziomu życia) wysiłku finansowego,
• zawiera elementy istotne, o których klient powinien wiedzieć przed podpisaniem umowy lub których znaczenia i skutków nie rozumie, a nie uzyskał wyczerpujących wyjaśnień, ani nie miał czasu/możliwości zapoznania się z treścią umowy,

Powstanie takiego dokumentu w ramach znaczącej organizacji, działającej na rynku finansowym nie wyeliminuje od razu patologii, ale może okazać się znacznie skuteczniejsze, niż rozwiązania regulacyjne, wprowadzane na siłę i w pośpiechu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby stowarzyszeniowe rejestry firm pożyczkowych oraz powszechnie sosowane Zasady Dobrych Praktyk stały się za kilka lat podstawą regulacji formalnej, o ile okaże się to potrzebne. Skuteczność takiego aktu, powstałego w oparciu o wiedzę rynku i doświadczenia będzie znacznie wyższa niż prawa uchwalonego ad-hoc.

dr  Łukasz Gębski – Szkoła Główna Handlowa