Plan rozwoju transportu kolejowego UE i jego realizacja w Polsce

Rozwój transportu należy do głównych wyzwań Unii Europejskiej. Stanowi on fundament naszej gospodarki i społeczeństwa, gdyż umożliwia wzrost gospodarczy i wpływa na tworzenie miejsc pracy.

Dobrobyt państw UE zależy także od możliwości pełnej integracji jego wszystkich regionów w światowej gospodarce, a skuteczny i otwarty transport jest tego niezbędnym elementem. W związku z tym Unia Europejska już w 2001 roku podjęła prace nad stworzeniem jednolitego obszaru kolejowego, którego rozwój będzie przebiegał w sposób zrównoważony. Do finalizacji tego przedsięwzięcia ma przybliżać przyjęty przez UE IV Pakiet Kolejowy i jego wdrożenie w Polsce.

Unia Europejska w 2011 r. w Białej Księdze „Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu” zauważa, że jednolity europejski obszar transportu powinien ułatwiać przemieszczanie się obywateli i towarów, obniżać jego koszty i zapewnić zrównoważony rozwój transportu europejskiego. W związku z tym wyznaczyła 10 celów, osiągnięcie których ma być równoznaczne z utworzeniem konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu przy jednoczesnym ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych o 60 proc. W przypadku transportu kolejowego wskazano przede wszystkim na:

• przeniesienie do 2030 r. 30 proc. (a do 2050 r. 50 proc.) drogowego transportu towarów na odległościach większych niż 300 km na inne środki transportu, np. kolej lub transport wodny;

• ukończenie szybkiej europejskiej sieci kolejowej do 2050 r. Trzykrotny wzrost istniejącej sieci szybkich kolei do 2030 r. oraz zachowanie gęstej sieci kolejowej we wszystkich państwach członkowskich. Do 2050 r. większa część ruchu pasażerskiego na średnie odległości powinna odbywać się koleją;

• stworzenie do 2030 r. w pełni funkcjonalnej ogólnounijnej multimodalnej sieci bazowej TEN-T (Transeuropejskie Sieci Transportowe) oraz osiągnięcie wysokiej jakości i przepustowości tej sieci do 2050 r. oraz utworzenie odpowiednich służb informacyjnych;

• do 2050 r. połączenie wszystkich lotnisk należących do sieci bazowej z siecią kolejową, najlepiej z szybkimi kolejami oraz zapewnienie, aby wszystkie najważniejsze porty morskie miały dobre połączenie z kolejowym transportem towarów oraz, w miarę możliwości, systemem wodnego transportu śródlądowego.

Realizację tych celów na gruncie polskim wprowadza ustawa z 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz rozporządzenia wydane na podstawie znowelizowanej ustawy. Przepisy te zawierają szereg istotnych zmian dla sektora kolejowego, w zdecydowanej większości wynikających z wdrożenia prawa unijnego. Oznacza to, uwzględniając wcześniejsze nowelizacje, że w Polsce zakończone zostanie wdrożenie IV pakietu kolejowego, którego celem jest finalizacja budowy jednolitego europejskiego obszaru kolejowego.

Sam IV pakiet kolejowy, przyjęty 2016 r. składa się z dwóch filarów. W tzw. filarze technicznym szczególnie podkreślono wzmocnienie roli Agencji Kolejowej Unii Europejskiej (ERA), która ma przejąć część kompetencji władz bezpieczeństwa (NSA) w państwach członkowskich UE. Agencja ta ma funkcjonować także jako „punktu kompleksowej obsługi”, za pośrednictwem którego, poprzez dedykowaną platformę informatyczną wnioskodawcy mogą składać wnioski i dokumenty. Poza tym zwrócono uwagę na wydawanie ujednoliconych certyfikatów bezpieczeństwa i zezwoleń na dopuszczenie pojazdów kolejowych do obrotu przez RRA.

Komisja Europejska podkreśliła, że głównymi problemami w rozwoju europejskiego rynku kolejowego są długie i kosztowne procedury oraz bariery wejścia. Zwrócono uwagę także na niewydolność krajowych władz bezpieczeństwa, różnorodność krajowych systemów prawnych oraz dyskryminacja nowych graczy rynkowych.

Z kolei w filarze rynkowym IV Pakietu Kolejowego założono przeprowadzenie zmian w zakresie kompetencji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, w licencjonowaniu, w zarządzaniu infrastrukturą kolejową oraz dotyczące zamówień publicznych.

12 maja 2020 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw, która stanowi implementację „filaru rynkowego” czwartego pakietu kolejowego UE do polskiego porządku prawnego. Jej celem jest dostosowanie krajowych norm do przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2016/2370 z 14 grudnia 2016 r. zmieniającej dyrektywę 2012/34/UE w odniesieniu do otwarcia rynku krajowych kolejowych przewozów pasażerskich oraz zarządzania infrastrukturą kolejowej, oraz korekta wdrożenia do krajowego porządku prawnego postanowień dyrektywy PE i Rady 2012/34/UE z 21 listopada 2012 r. w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego.

Wdrożenie wymienionych dyrektyw ma na celu wzmocnienie organizacyjne i funkcjonalne niezależności zarządcy infrastruktury, która zapewni aplikantom i przewoźnikom kolejowym sprawiedliwy oraz niedyskryminacyjny dostęp do infrastruktury kolejowej oraz zagwarantuje zachowanie przejrzystości i bezstronności zarządcy infrastruktury w odniesieniu do funkcji podstawowych, zarządzania ruchem i planowania utrzymania infrastruktury kolejowej.

RO