Akcjonariat pracowniczy – szanse rozwoju w Polsce

Instytut im. Kazimierza Promyka przygotował raport pt. Akcjonariat pracowniczy. Analiza możliwości wprowadzenia programu w polskich przedsiębiorstwach. Publikacja omawia istotę akcjonariatu pracowniczego i formy jego wdrażania w USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Polsce. Autorzy zwracają uwagę na potencjał tkwiący w akcjonariacie pracowniczym i sugerują rozwiązania zmierzające do popularyzacji tej formy motywowania pracowników nad Wisłą

Czytaj też: Jak sprawić, by pracownikom zależało bardziej? Akcjami firmy

Akcjonariat pracowniczy jest odpowiedzią na coraz bardziej zauważalne zmniejszanie się istotności pracy względem innego czynnika w procesie produkcyjnym – kapitału. Nie zmienia to jednak faktu, iż właśnie praca odpowiada za rozwój oraz wzbogacanie się społeczeństwa. Jej udział w dochodzie narodowym (rozumianym jako płace, wynagrodzenia, świadczenia) w ciągu ostatnich trzech dekad spadł niemal we wszystkich krajach rozwiniętych. W związku z tym pojawiła się idea pracowniczych programów akcyjnych. Zgodnie z nią pracownikom umożliwione zostaje nabycie udziałów w firmie, w której pracują, w ramach nagrody za pełnioną przez nich rolę w rozwoju biznesu.

Pracownik zyskuje tym samym dodatkowe źródło dochodu, a także szansę wpływania na rozwój firmy, w której jest zatrudniony. Pracodawca z kolei dzięki konkurencyjnemu benefitowi przyciąga do swojego przedsiębiorstwa najlepszych specjalistów, zmniejsza kosztowną rotację wśród aktualnie zatrudnionych oraz zwiększa motywację podwładnych do pracy. Funkcjonowanie pracowniczych programów akcyjnych jest również korzystne dla państwa. Zwiększają one budżet posiadany przez obywateli, a w następstwie – siłę nabywczą gospodarstw domowych. Ma to bezpośrednie przełożenie na wielkość PKB. Programy akcyjne przyczyniają się ponadto do niwelowania nierówności społecznych, zapobiegania skutkom kryzysów gospodarczych bądź łagodzenia ich, a także zmniejszenia stopy ubóstwa wśród grupy społecznej, która zakończyła swoją aktywność zawodową.

Mechanizmy organizacji przedsiębiorstwa umożliwiające pracownikom zostanie jego akcjonariuszami funkcjonują w wielu krajach na świecie. W Stanach Zjednoczonych (kraju, w którym powstała idea akcjonariatu pracowniczego) zdecydowanie najczęstszą formą akcjonariatu pracowniczego jest ESOP (ang. Employee Stock Ownership/Option Plan). Plany akcjonariatu pracowniczego można określić jako specjalną formę podziału zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo na rzecz jego pracowników, z którą wiążą się specjalne udogodnienia podatkowe oraz możliwości w zakresie finansowania dłużnego (kredyty). Wśród udogodnień podatkowych warto wyróżnić to, że wkłady pieniężne stanowią koszt uzyskania przychodu, wkłady przeznaczone na spłatę pożyczki zaciągniętej przez ESOP na zakup udziałów w przedsiębiorstwach są odliczane od podatku, a firmy, w których funkcjonuje ESOP mogą uzyskać odroczenie płatności podatku.

Badania przeprowadzone przez EFES (European Federation of Employee Share Ownership) pokazują, że wśród 2744 największych europejskich firm liczba przedsiębiorców oferujących zatrudnionym akcjonariat pracowniczy rośnie systematycznie. Według Annual Economic Survey of Employee Share Ownership in European Countries 2019 wśród europejskich krajów można wyróżnić Wielką Brytanię oraz Francję jako kraje z największą liczbą udziałowców-pracowników. Najpopularniejsze programy motywacyjne w Wielkiej Brytanii oferują szereg korzyści, takich jak ekonomiczny sposób wynagradzania i motywowania kluczowych pracowników czy zachęcanie ich do działania jako współwłaścicieli. Akcjonariat pracowniczy we Francji natomiast jest mechanizmem, który ma na celu długoterminowe włączenie pracowników przedsiębiorstwa w kapitał zakładowy, który może być oferowany na rachunkach imiennych, na rachunkach papierów wartościowych lub w formie akcji. W spółkach notowanych na giełdzie, w których pracownicy posiadają więcej niż 3% kapitału zakładowego, jeden lub więcej dyrektorów w zarządzie lub w radzie nadzorczej spółki musi być wybrany przez walne zgromadzenie akcjonariuszy na wniosek akcjonariuszy pracowniczych.

Czytaj też: Akcjonariat pracowniczy to brakujący element rynku pracy

Wdrożenie przez polskich przedsiębiorców ESOP wiąże się z pokonaniem licznych barier. Mogą one dotyczyć zarówno pracodawców, jak i pracowników. Przede wszystkim należy zadbać o skierowanie programów typu ESOP do możliwie najszerszego kręgu pracowników spółki. Obecnie programy funkcjonujące w Polsce są zorientowane głównie na menadżerów wyższego szczebla. Następnie konieczne jest wprowadzenie uregulowań dotyczących kwestii emisji akcji w drodze oferty publicznej, funduszy powierniczych obsługujących ESOP, a także samych akcji pracowniczych, zasad ich zbywania oraz powiązania ze stosunkiem pracy. Ustawodawca powinien stworzyć odpowiednie ułatwienia i zachęty podatkowe zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy, a także dokonać odpowiednich zmian w ustawach regulujących podatki dochodowe. Nie mniej ważne jest zwrócenie uwagi na niską społeczną wiedzę ekonomiczną oraz kulturę pracowniczą. Niewiedzę powinno zniwelować przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat akcjonariatu pracowniczego, jego funkcjonowania oraz korzyści, jakie przynosi jego wprowadzenie.

W Polsce wzorem wcześniej wymienionych państw akcjonariat pracowniczy budzi coraz większe zainteresowanie wśród notowanych firm. Jednak mimo zainteresowania przedsiębiorstw wprowadzeniem ESOP, liczba pracowników uczestniczących w programach spada. Właściwe zrozumienie tej idei pozwoli osiągnąć rządowe cele, w szczególności dzięki zwiększeniu narodowego potencjału inwestycyjnego opartego o kapitał krajowy. Kapitał ten może być budowany dzięki oszczędnościom, które akcjonariat pracowniczy – przynajmniej częściowo – może zapewnić.

Raport został sfinansowany przez Narodowy Instytut Wolności ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO.

Raporty zrealizowane przez Instytut dostępne są na stronie: https://instytutpromyka.pl/analizy-i-raporty/

(mt)