Jak mądrze zaplanować kolejowe inwestycje? Spółka CPK pokazała narzędzia i koncepcje

Projektowane inwestycje kolejowe Centralnego Portu Komunikacyjnego w perspektywie 2050 r. zwiększą liczbę pasażerów kolei dalekobieżnej do 134 mln, czyli ponad dwukrotnie – tak wynika z prognoz. Horyzontalny Rozkład Jazdy, Pasażerski Model Transportowy, Towarowy Model Transportowy, Lokalne Huby Mobilności – to niektóre z projektów spółki, które pozwalają na efektywne planowanie inwestycji. Spółka CPK zaprezentowała je podczas kolejowych targów Trako w Gdańsku

Do 2050 r. z usług kolei dalekobieżnej skorzysta 134 mln pasażerów, w tym: 108 mln pasażerów w pociągach kategorii Intercity i 26 mln w pociągach kategorii regionalnych ekspresów. To dane z prognoz w ramach Pasażerskiego Modelu Transportowego. Program CPK to prawie 2.000 km nowych linii kolejowych, których budowa uzupełni sieć kolejową w Polsce, wpisując się w plany inwestycyjne krajów Trójmorza obejmujące łącznie 4.500 km.

Projektowane inwestycje kolejowe sprawią, że w Europie Środkowo-Wschodniej powstanie w końcu infrastruktura Kolei Dużych Prędkości. Wspólnie z kolejowymi partnerami z regionu Trójmorza, np. Rail Baltica i Správą železnic, chcemy sprawić by transport, który koncentrował się wcześniej przede wszystkim na kierunku wschód-zachód, rozwijał się też na linii północ-południe. Dzięki temu jako region będziemy się znacznie szybciej rozwijać gospodarczo – mówi Radosław Kantak, członek zarządu CPK ds. inwestycji kolejowych.

Myślimy nie tylko tym, jak daną inwestycję zrealizować, czyli z punktu widzenia projektanta. Myślimy też o tym, jak pasażerowie będą z tej infrastruktury w przyszłości korzystać, czyli oczami pasażera. Zwracamy uwagę m.in. na przyszły rozkład jazdy, czasy przejazdu, częstotliwości, dostęp do kolei, efektywność ekonomiczną. Tego nie da się zrobić na kartce papieru i w oderwaniu od tysięcy zmiennych. Mamy w CPK koncepcje i narzędzia, które służą efektywnemu zaprojektowaniu kolei i pełnemu wykorzystaniu jej potencjału – mówi Michał Jasiak, wicedyrektor Biura Projektowania w Pionie Kolejowym CPK.

Podczas targów Trako w Gdańsku przedstawiciele CPK po raz pierwszy zaprezentowali w kompleksowy sposób koncepcje i narzędzia planistyczne, których używają w zaawansowanym procesie planowania i projektowania linii kolejowych:

Horyzontalny Rozkład Jazdy (HRJ). Całościowa koncepcja rozkładowa, której celem jest m.in. stworzenie oferty wygodnej dla pasażera i ułatwienie przesiadek między pociągami i innymi środkami transportu. Eksperci CPK wyszli z założenia, że aby zwiększyć liczbę podróżnych, potrzebny jest nowoczesny rozkład jazdy tworzony bezpośrednio pod potrzeby pasażerów. Dlatego HRJ jest cykliczny – dzięki temu łatwy do zapamiętania (pociągi w danej relacji będą „w takcie”, czyli np. dokładnie co pół godziny albo co godzinę). Kolejne założenie: rozkład musi być czytelny, czyli opierać się o stałe relacje pociągów i zapewnić skomunikowanie na stacjach węzłowych. Kluczową kwestią jest również określenie minimalnego standardu częstotliwości kursowania pociągów w taki sposób, aby pasażer w jak najmniejszym stopniu musiał dostosowywać się do rozkładu jazdy. HRJ to koncepcja rozwijana przez CPK wspólnie z PKP PLK, CUPT i Ministerstwem Infrastruktury.

Pasażerski Model Transportowy (PMT). Narzędzie do wykonywania prognoz ruchu pasażerskiego, czyli sprawdzenia, ile osób w danym roku pojedzie w danej relacji i jakim środkiem transportu. PMT to zaawansowany model planistyczny, który uwzględnia transport kolejowy, drogowy i lotniczy. Pozwala on np. na analizy konkurencyjności kolei wobec innych rodzajów transportu. Istotną jego cechą jest możliwość zestawienia i porównania danych w transporcie publicznym, np. z prognozowanym natężeniem ruchu samochodowego. Dzięki uwzględnieniu wpływu różnych czynników (np. prognoz demograficznych, współczynnika PKB, planów rozbudowy dróg, zmieniającej się oferty pociągów dalekobieżnych i regionalnych) spółka CPK i inni inwestorzy, którym PMT jest bezpłatnie udostępniany, są w stanie przewidywać, jak będzie kształtowała się liczba pasażerów na dowolnych liniach i stacjach kolejowych.

Towarowy Model Transportowy (TMT). Nowy model, który wcześniej nie był prezentowany. Pierwsze w Polsce kompleksowe narzędzie do analiz ruchu towarowego. Uwzględnia przewozy kolejowe, drogowe, lotnicze i transport morski. Pozwala on m.in. na analizy zależności między tymi rodzajami transportu w zakresie konkurencyjności i przeładunków towarów. TMT analizuje przemieszczanie się towarów nie tylko po Polsce, ale w skali Europy i świata. Celem jest oszacowanie możliwych przesunięć ładunków pomiędzy różnymi rodzajami transportu. Dzięki TMT wyniki np. dotyczące wielkości przewozów będą kluczowe dla prawidłowego zwymiarowania infrastruktury. Dostosowanie infrastruktury do współczesnych wymagań transportu towarów stworzy przestrzeń do faktycznego przejęcia potoków towarów z transportu drogowego na kolejowy, m.in. przy użyciu lekkich pociągów intermodalnych, które będą dopuszczone do większości linii CPK.

Wizualizacja przykładowych kosztów transportu morskiego z różnych krajów świata do bram Europy

Lokalne Huby Mobilności (LHM). Koncepcja stworzenia kompletnych węzłów przesiadkowych, w których pasażer poruszając się po czytelnie zaprojektowanej przestrzeni będzie miał wygodny dostęp do oferty różnych środków transportu np. pociągów, autobusów, rowerów i taksówek. Spółka dużą wagę przykłada do standardu stacji kolejowych, a także ich funkcjonalnego powiazania z otoczeniem. Celem jest zachęcenie pasażerów do korzystania z kolei jako jednego z etapów podróży. Dzięki zapewnieniu dostępności do kolei dalekobieżnej i regionalnej na inwestycjach CPK zyskają nie tylko duże miasta, ale też miasta powiatowe (w tym dawne wojewódzkie), np. Sieradz u zbiegu dwóch projektowanych przez CPK linii KDP. 

Przykładowy węzeł przesiadkowy w Brzezinach – integracja różnych środków transportu w obrębie węzła

Planowanie transportu intermodalnego. Koncepcja zakłada tworzenie terminali intermodalnych i naczepowych, pozwalających przenieść część przewozów towarowych z dróg na kolej. Analizy CPK potwierdzają, że na wielu odcinkach projektowanych KDP istnieje duży potencjał dla łączenia ruchu pasażerskiego z frachtem kolejowym w tzw. modelu mieszanym. Kluczowe jest zarezerwowanie przestrzeni przy liniach kolejowych CPK, na której będzie możliwe wybudowanie terminali intermodalnych o wysokich parametrach jakościowych, np. pod względem długości tzw. frontów ładunkowych (750 m) i efektywnego podłączenia do sieci kolejowej i drogowej. Eksperci CPK wychodzą z założenia, że terminale powinny być zdolne do obsługi jednostek intermodalnych (kontenerów i naczep), i to w różnych systemach przeładunku: pionowym i poziomym.

Technologia przeładunku pionowego i poziomego

Jak zaprojektować infrastrukturę odpowiednią do zakładanego ruchu pociągów pomaga określić Model Mikrosymulacyjno-Analityczny. Za jego pomocą testowane są różne scenariusze rozkładu jazdy, również te uwzględniające wystąpienie sytuacji losowych, np. zamknięcie jednego z torów. Natomiast efektywność ekonomiczną systemu przewozowego i inwestycji infrastrukturalnych sprawdza Model Analizy Kosztów i Korzyści.

Wszystkie te narzędzia i koncepcje stosowanie przez CPK są wynikiem prac wewnętrznych zespołów eksperckich, które bazowały na najbardziej aktualnej wiedzy technologicznej i biznesowej.

Żeby infrastruktura spełniała oczekiwania pasażerów, czy to w Polsce, czy gdziekolwiek indziej, potrzebny jest szereg analiz, które poprzedzają proces budowy. Podczas projektowania inwestycji infrastrukturalnych stosujemy modelowanie na poziomie makro i badamy efektywność ekonomiczną inwestycji – powiedział obecny na prezentacji CPK Dan Moore, dyrektor Departamentu Strategii i Analiz z Ministerstwa Transportu Wielkiej Brytanii.

Jakie będą korzyści z powyższych narzędzi? Pasażerowie otrzymają czytelny, wygodny i cykliczny rozkład jazdy oraz wysokiej jakości infrastrukturę stacji i węzłów przesiadkowych. Nadawcy ładunków będą beneficjentami nowej infrastruktury intermodalnej i stabilnych możliwości przewozowych. Organizatorzy przewozów na różnych poziomach będą mogli synchronizować swoje działania w oparciu o spójne sieciowe założenia. Pozwoli to uniknąć przewymiarowania lub niedoinwestowania infrastruktury oraz ustalić priorytety inwestycyjne w oparciu o konkretne dane i liczby.

Spółka CPK przygotowuje budowę łącznie ok. 2.000 km linii KDP, z czego dla ponad 1.500 km są gotowe albo w opracowaniu studia wykonalności (STEŚ). Dla ponad 600 km wybrane i skonsultowane są przebiegi. Spośród tej grupy zaawansowane projektowanie trwa już dla ponad 450 km, przy czym priorytetem inwestycyjnym jest odcinek Warszawa - CPK – Łódź, który ma być uruchomiony jednocześnie z pierwszym etapem lotniska.