Przed leczeniem onkologicznym warto zadbać o... dietę

Wczesne i dobrze zaplanowane leczenie żywieniowe stanowi integralny element kompleksowej opieki nad pacjentem onkologicznym. Interwencje podejmowane pod kątem dietetyka rozpoczynane już na etapie diagnostyki - przed zabiegiem operacyjnym, chemioterapią lub radioterapią umożliwiają znaczną optymalizację stanu odżywienia, głównie poprzez wyrównanie niedoborów energetycznych, jak i białkowo-mikroskładnikowych.

W ramach tak zwanej prehabilitacji zaleca się wdrażanie działań ukierunkowanych na poprawę masy ciała oraz siły mięśni szkieletowych, zwiększenie rezerw metabolicznych czy zmniejszenie ryzyka powikłań okołooperacyjnych. Za optymalny czas przygotowania żywieniowego przyjmuje się 4–6 tygodni, jednak nawet już i krótsze interwencje mogą przynosić wymierne korzyści dla pacjenta.

Zapotrzebowanie energetyczne i białkowe

Choroba nowotworowa oraz związane z nią procesy kataboliczne prowadzą do wzrostu podstawowej przemiany materii oraz zwiększonego wykorzystania białka.

W praktyce rekomenduje się:

• Podaż energii: 25-30 kcal/kg m.c./dobę, z możliwością zwiększenia do 35 kcal/kg m.c./dobę w przypadku utraty masy ciała lub dużych strat metabolicznych;

• Podaż białka: 1,2-1,5 g/kg m.c./dobę, a u pacjentów z nasilonym katabolizmem, pooperacyjnych lub w trakcie intensywnej terapii nawet do 2 g/kg m.c./dobę;

• Modyfikację podaży tłuszczów i węglowodanów tak, aby zapewniały właściwe proporcje energii, z jednoczesnym zachowaniem odpowiedniej podaży kwasów tłuszczowych omega-3, wspierających działanie przeciwzapalne oraz poprawiające łaknienie.

Napotykane problemy

Skutki uboczne leczenia onkologicznego często uniemożliwiają realizację zapotrzebowania pokarmowego. W zależności od współwystepujących objawów podejmuje się następujące strategie:

1.Nudności i wymioty

• małe, częste (5-6) posiłki o łagodnym smaku;

• unikanie posiłków tłustych i ciężkostrawnych;

• preferowanie pokarmów suchych, takich jak sucharki, pieczywo chrupkie;

• przygotowywanie potraw z wykazującym działanie przeciwwymiotne imbirem;

• ssanie kostek lodu czy wypijanie niewielkiej ilości napojów typu cola.

2.Biegunki

• ograniczenie błonnika nierozpuszczalnego,

• zwiększenie dziennej podaży płynów i elektrolitów,

• włączenie produktów o działaniu zapierającym, jak banany, ryż biały, gotowane jabłko, chrupki kukurydziane, paluszki, krakersy.

3.Zaburzenia smaku

• zwiększanie intensywności przypraw ziołowych i kwaśnych dodatków,

• stosowanie metalowych sztućców w przypadku występowania metalicznego posmaku w jamie ustnej,

• modyfikacja tekstury i konsystencji potraw potraw, na przykład podawanie puree zamiast ziemniaków gotowanych.

4.Mucositis i owrzodzenia jamy ustnej:

• miękkie, płynne lub papkowate pokarmy;

• unikanie potraw kwaśnych, pikantnych, gorących i szorstkich;

• żywność wysokiej gęstości energetycznej przy małej objętości, jak (koktajle odżywcze, zupy krem z dodatkiem pestek, orzechów i oliwy, pasty jajeczne lub twarogowe czy żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (FSMP).

Wskazania do leczenia żywieniowego

W przypadku niemożności pokrycia co najmniej 60 proc. zapotrzebowania drogą doustną przez okres 5-7 dni lub utraty przynajmniej 5 proc. masy ciała w przeciągu 3 miesięcy i innych, wskazane jest wdrożenie interwencji żywieniowej:

• Fortyfikacja diety doustnej (sip feeding) – wprowadzenie zmian w aktualnym jadłospisie o pokarmy bardziej gęste energetycznie lub wspomaganie się doustnymi odżywkami w płynie lub w proszku do własnego przygotowania;

• żywienie dojelitowe (EN) - preferowane, o ile przewód pokarmowy funkcjonuje prawidłowo; może być prowadzone przez zgłębniki (NGT) lub dostęp przezskórny (PEG, PEJ);

• żywienie pozajelitowe (PN) - stosowane przy niewydolności przewodu pokarmowego, ciężkiej enteropatii popromiennej, uporczywych wymiotach czy wysokim ryzyku aspiracji.

Odpowiednio zaplanowana interwencja dietetyczna obejmująca pojedynczą lub łączoną strategię pozwala poprawić stan odżywienia chorego zarówno poprzez aktywację przewodu pokarmowego, jak i pełne pokrycie zapotrzebowania energetyczno-białkowego.

W praktyce już niewielka ilość energii dostarczana doustnie lub dojelitowo (150-300 kcal/dobę) może korzystnie modulować mikrobiotę jelitową oraz redukować atrofie śluzówki.

Mikroskładniki i witaminy

Pacjenci onkologiczni są narażeni na niedobory witamin i składników mineralnych, szczególnie:

• Witaminy D,

• Witamin z grupy B (B1, B6, B12, kwas foliowy),

• Żelaza, cynku i selenu,

• Antyoksydantów.

Uzupełnianie mikroskładników powinno być jednak oparte na diagnostyce laboratoryjnej i prowadzone pod nadzorem specjalisty.

Szczególną ostrożność należy zachować jednak w stosunku do suplementów o działaniu antyoksydacyjnym podczas jednoczesnej chemioterapii i radioterapii, ze względu na możliwość osłabienia efektu cytotoksycznego leczenia.

Diety alternatywne

Wśród pacjentów nie tak rzadko obserwuje się wzrost popularności w stosunku do wątpliwych i niekonwencjonalnych interwencji dietetycznych, takich jak:

• Restrykcyjna dieta ketogeniczna,

• Posty lecznicze,

• Ekstremalne eliminacje oparte na przekonaniach o „głodzeniu raka”.

Brakuje jakichkolwiek istotnych i niepodważalnych podstaw naukowych co do stosowania tego typu metod. Co więcej, ich wdrażanie może prowadzić do pogłębienia niedożywienia, zaburzeń metabolicznych oraz interakcji z terapią przeciwnowotworową.

Indywidualizacja żywienia

Należy jednak pamiętać, iż w terapii onkologicznej nie istnieje uniwersalny model żywieniowy. Dobór diety zależy więc od:

• Lokalizacji i typu nowotworu,

• Funkcji przewodu pokarmowego,

• Stopnia zaawansowania chorób,

• Pierwotnego stanu odżywienia i dynamiki zmian masy ciała,

• Tolerancji pokarmowej i objawów ubocznych leczenia. • W profilaktyce nowotworów korzysta się z modeli opartych na zasadach diety przeciwzapalnej, bogatobiałkowej, wysokoenergetycznej, śródziemnomorskiej czy w konkretnych przypadkach diety ubogoresztkowej. W trakcie leczenia konieczne jest ich dostosowanie tak, aby zapewnić wysoką gęstość energetyczną i białkową, przy jednoczesnym minimalizowaniu współwystępowania dolegliwości gastrycznych.

Filip Siódmiak

»» O innych zdrowotnych zaleceniach jedzeniowych czytaj tutaj:

Beta-karoten – uwaga na wysokie dawki!

Żeby żyć długo pij… wino

Zdrowe podejście do liczenia kalorii

»» Odwiedź wgospodarce.pl na GOOGLE NEWS, aby codziennie śledzić aktualne informacje