Optymizm świata sprzyja Polsce
Optymizm świata – mimo że ograniczony – będzie sprzyjać rozwojowi gospodarczemu i cywilizacyjnemu Polski, ale liczba różnych trudności i niebezpieczeństw zewnętrznych stała się najwyższa od czasu polskiej akcesji do Unii Europejskiej w 2004 r. - pisze w „Polskim Kompasie 2017” Grzegorz Kostrzewa-Zorbas
Przedstawiam światowe i europejskie szanse, wyzwania i zagrożenia dla wzrostu i rozwoju polskiej gospodarki w bliskiej przyszłości: w ostatnich miesiącach 2017 i w już bliskim roku 2018 r. Optymizm świata – mimo że ograniczony – będzie sprzyjać rozwojowi gospodarczemu i cywilizacyjnemu Polski, ale liczba różnych trudności i niebezpieczeństw zewnętrznych stała się najwyższa od czasu polskiej akcesji do Unii Europejskiej w 2004 r. Wybieram cztery spośród wielkich szans i po trzy spośród wielkich wyzwań i zagrożeń – razem dziesięć czynników wpływających lub mogących wpłynąć na polską gospodarkę. Wszystkie mają charakter międzynarodowy, ale niektóre są związane z sytuacją krajową. Na przykład pozycja Polski w strategicznej dziedzinie innowacyjności zależy jednocześnie od tempa wzrostu innowacyjności zagranicą i w kraju – wyścig na szczyt wygrywają biegnący szybciej od konkurentów. W warunkach globalizacji sukces zawsze jest relatywny.
SZANSA 1 Wschodzące potęgi ekonomiczne Południa: Chiny, Indie i inni
Największą zewnętrzną szansą przyspieszenia wzrostu i rozwoju gospodarki polskiej jest zwiększanie wymiany handlowej i inwestycyjnej z główną siłą napędową gospodarki światowej. Siła ta jest zbiorowa – składa się z Chin i wielu innych wschodzących potęg Południa na kilku kontynentach. Mimo licznych słabych punktów Południe stało się bardziej dynamiczne od Północy. Dużą część energii ekonomicznej dostarczają Indie – drugi po Chinach kraj Południa według miar gospodarczych i demograficznych oraz wpływu globalnego. Indie mogą w przyszłości przewyższyć Chiny, nad którymi mają przewagę demokratycznego ustroju oraz praw i swobód człowieka wspomagających kreatywność i przedsiębiorczość.
Obok Chin, Indii i innych wielkich państw tworzących grupę BRICS lub należących do G20 ważne są mniejsze państwa Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Aby wykorzystać tę największą szansę, do już obecnego w polskiej zagranicznej polityce ekonomicznej strategicznego programu współpracy z Chinami trzeba dodać podobny program dotyczący Indii. Trzeba również ogólnie sięgać po energię całego Południa. Wszystkie te programy należy realizować jednocześnie dwiema drogami: przez Unię Europejską – aktywnie uczestnicząc w kształtowaniu jej zewnętrznej polityki ekonomicznej, w tym negocjacji i umów z resztą świata – oraz bezpośrednio. Chiny, Indie i inne dalekie kraje są skłonne do współpracy z Polską jako jednym z największych państw Unii Europejskiej. Kierunek na Południe nie może zastępować ani osłabiać związków ekonomicznych, cywilizacyjnych, politycznych i militarnych Polski z Zachodem – największą częścią Północy – lecz musi być do nich równoległy.
SZANSA 2 Nowe oblicze Chin – supermocarstwo innowacyjności
Chiny nie są jedyną istotną potęgą Południa, lecz pozostają jego liderem w coraz liczniejszych dziedzinach. Z pozycji ekonomicznego lidera Południa zmierzają do pozycji ekonomicznego lidera świata. Już stały się największą gospodarką na świecie (mierząc realnym PKB), a nominalnie ustępują tylko Stanom Zjednoczonym oraz Unii Europejskiej w całości. Inna nowa dziedzina awansu Chin to innowacyjność. Chiny osiągnęły najwyższe na świecie tempo zwiększania innowacyjności gospodarki. Procent PKB wydawany na badania naukowe i rozwój, a dokładniej wdrożenia wyników badań (research and development – R&D) przez władze publiczne, przedsiębiorstwa, uczelnie i inne podmioty jest w Chinach wyższy niż w UE jako całości, chociaż nie w jej innowacyjnej czołówce, w tym państwach nordyckich, Niemczech, Francji i Beneluksie. Ale jest ponad dwa razy wyższy niż w Polsce. W liczbach absolutnych Chiny realnymi nakładami na badania i rozwój wyprzedzają całą UE oraz Japonię i wszystkie inne kraje świata z wyjątkiem USA.
Współpraca naukowa i technologiczna z Chinami to szansa dla Polski jeszcze większa od udziału w budowie Nowego Jedwabnego Szlaku, do którego Polska ma ograniczone predyspozycje geograficzne: mocne lądowe, słabsze morskie. Wykorzystanie szansy współpracy polsko-chińskiej w dziedzinie innowacyjności wymaga m.in. wielkiego otwarcia na świat polskich instytucji badawczych, edukacyjnych i wspierania biznesu.
SZANSA 3 Kreatywna, chociaż niepewna Ameryka
Stany Zjednoczone pozostają najbardziej kreatywną wśród wielkich gospodarek – głównym źródłem wynalazków i przemian technologicznych. Dzięki kreatywności i masowemu importowi kapitału ludzkiego i pracowników z całego świata gospodarka amerykańska przyspiesza po latach stosunkowo powolnego wzrostu. Dodatkowym, chociaż niepewnym, pozytywnym impulsem dla amerykańskiego biznesu jest administracja Donalda Trumpa obiecująca radykalną deregulację ekonomiczną i największe w dziejach inwestycje publiczno-prywatne w infrastrukturę. Trump jako prezydent nie spełnia obietnic z kampanii wyborczej groźnych dla gospodarki, takich jak wojny handlowe, choć zatrzymał rozwój międzynarodowych porozumień o wolnym handlu i przepływie inwestycji z udziałem USA. Jednocześnie w Ameryce rosną napięcia społeczne i polityczne, w tym paraliż decyzyjny wewnątrz Kongresu i między nim a prezydentem. Mimo niepewności amerykańskie przyspieszenie wpływa pozytywnie na gospodarkę światową. Ułatwieniem dla zwiększania polsko-amerykańskiej współpracy ekonomicznej jest wspólne członkostwo w NATO, co Trump podkreślał podczas wizyty w Warszawie. Ale Polska powinna dużo aktywniej niż dotąd tworzyć i promować północnoatlantyckie projekty gospodarcze, naukowe i technologiczne.
SZANSA 4 Optymizm globalnej gospodarki realnej i rynku finansowego
Ogólnie w świecie przeważa ekonomiczny optymizm. Pozytywne oczekiwania sprzyjają gospodarkom wszystkich państw – w tym Polski – i międzynarodowej współpracy handlowej, inwestycyjnej i technologicznej. Wzrost gospodarczy w Unii Europejskiej jako całości oraz w Japonii pozostaje niski – na granicy zastoju – ale mimo to gospodarka światowa rośnie i rozwija się teraz prawie tak dynamicznie jak bezpośrednio przed kryzysem lat 2008–2009. Wiele indeksów giełdowych bije nawet historyczne rekordy. Jednak optymizm jest dziś bardziej umiarkowany z wielu powodów gospodarczych i politycznych, w tym zagrożeń niestabilnością, napięciami i wojnami. Nadmiar optymizmu groziłby napompowaniem nowego bąbla spekulacyjnego i jego nieuchronnym pęknięciem jak w 2008 r., ze wszystkimi skutkami, w tym globalnym pesymizmem. Szansa zmieniłaby się w zagrożenie opisane niżej.
WYZWANIE 1 Osiągnąć wzrost gospodarczy wyraźnie szybszy od reszty świata
Aby odczuwalnie zmniejszać dystans ekonomiczny do Zachodu i awansować cywilizacyjnie, Polska musi osiągać wzrost gospodarczy powyżej reszty Europy i świata. Wyraźna różnica oznacza co najmniej dwa punkty procentowe. Bank Światowy i inne międzynarodowe organizacje ekonomiczne prognozują wzrost globalnego PKB o 2,7–3,5 proc. w 2017 i 2,9–3,6 proc. w 2018 r. Stąd wyzwanie dla Polski – w latach 2017–2018 przekraczać 5,5 proc. wzrostu PKB. Dawniej niektóre kraje Północy, a potem niektóre kraje Południa – w tym Chiny i Indie – przekraczały 10 proc. rocznie.
WYZWANIE 2 Dokonać skoku innowacyjnego
Polska nie awansuje cywilizacyjnie, mając poziom innowacyjności – mierzony procentem PKB wydawanym na badania i rozwój – dwa razy niższy od całej Unii Europejskiej i ponad dwa razy niższy od Chin, a około cztery razy niższy od Korei Południowej, Izraela, Szwecji i innych globalnych liderów. Dotychczasowy postęp w Polsce nie nadążał za światem. Trzeba skokowo zwiększyć sumę nakładów publicznych i prywatnych z 1 proc. obecnie do blisko 2,5 proc. PKB w 2020 r. – do poziomu, który wtedy prawdopodobnie osiągnie cała UE. Pod tym warunkiem Polska będzie mogła w pełni uczestniczyć w wielkich przemianach cywilizacyjnych: robotyzacji licznych dziedzin gospodarki, np. rolnictwa, budowie ekologicznej energetyki i transportu elektrycznego oraz innych.
WYZWANIE 3 Współkształtować głęboką integrację UE
Jesienią 2017 r. zaczną się – zgodnie z zapowiedziami wielu państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej – istotne reformy Unii. Większość UE chce zacieśnieniem – nie rozluźnieniem – integracji ekonomicznej, politycznej i militarnej zareagować na Brexit, powolność wzrostu gospodarczego, starzenie się europejskich społeczeństw, ostrą konkurencję cywilizacyjną Południa, groźbę amerykańskiego protekcjonizmu i izolacjonizmu oraz inne wydarzenia i zjawiska ujawniające słabość Europy. Strach przed własną słabością i wypadnięciem z gry – światowej gry – jest bardzo mocną motywacją. Nadchodzi tsunami eurofederalizmu. Polska powinna przenikać do samego środka negocjacji, zjednywać jak najliczniejszych koalicjantów wewnątrz UE i wraz z nimi promować projekty rozwiązań. Tylko tak może wpłynąć na ostateczny kształt reform. To jedyna alternatywa dla weta powodującego wypadnięcie z gry – europejskiej i światowej.
ZAGROŻENIE 1 Protekcjonizm w świecie
Świat odrzucił protekcjonizm jako rozwiązanie globalnego kryzysu lat 2008–2009 – pamiętając katastrofalne skutki gospodarcze i polityczne protekcjonizmu po 1929 r. – ale nasiliły się wyjątki. Protekcjonizm to wieczna i zaraźliwa pokusa – powracające zagrożenie nie tylko dla międzynarodowego handlu towarami i usługami, lecz również dla międzynarodowego przepływu czynników produkcji, w tym kapitału inwestycyjnego i ludzkiego oraz technologii, bez których rozwój gospodarczy i cywilizacyjny zwalnia lub zamiera. Najnowszym alarmem były przypomniane wyżej obietnice wyborcze i decyzje prezydenckie Donalda Trumpa. Jedna z nich – zablokowanie negocjacji o Transatlantyckim Partnerstwie Handlowym i Inwestycyjnym (TTIP) – wpływa na cały świat, nie tylko na bezpośrednio dotkniętą Unię Europejską włącznie z Polską.
ZAGROŻENIE 2 Globalny bąbel spekulacyjny i globalna recesja
Światowe kryzysy zaczęły się w latach 1929 i 2008 na Wall Street, gdzie dziś padają rekordy indeksów. Gospodarka amerykańska zachowuje największy wpływ – zwłaszcza psychologiczny – na globalną. Światu jako całości nie grozi recesja z powodu przeinwestowania, a gospodarka polska jest niedoinwestowana. Jednak np. nadmierna deregulacja w USA lub na Południu mogą szybko napompować globalny bąbel spekulacyjny, a np. niezdolność Waszyngtonu do podniesienia pułapu długu federalnego może zadziałać jak pesymistyczny impuls, przez który bąbel pęknie, wywołując kolejną recesję lub depresję realnej gospodarki nawet w krajach niewinnych spekulacji.
ZAGROŻENIE 3 Wojny regionalne
W bliskiej przyszłości nieprawdopodobna jest wojna światowa, a wojny lokalne – takie jak w Syrii i na Ukrainie – oraz terroryzm mają mały wpływ na gospodarkę globalną. Wpływ istotny – np. na destabilizację cen surowców i produktów albo ucieczkę kapitału do państw uważanych za najbezpieczniejsze – może wywołać wojna regionalna mocarstw i koalicji. Najwyższe napięcie istnieje dziś na Morzu Południowochińskim, przez które biegnie jedna z trzech tras morskich o światowym znaczeniu ekonomicznym i militarnym – z Europy, Afryki i Indii do Azji Wschodniej. Chiny próbują zawłaszczyć trzy czwarte strategicznego morza, a część krajów poszkodowanych to sojusznicy USA. Wojny regionalne są możliwe także na Bliskim Wschodzie, gdzie m.in. zaostrza się rywalizacja szyickiego Iranu z sunnickimi Arabią Saudyjską i Turcją, oraz w Europie Środkowo-Wschodniej, jeśli Rosja podzieli lub zastraszy NATO.
Publikacje „Polskiego Kompasu – rocznika instytucji finansowych i spółek akcyjnych” od trzech lat spotkają się z ogromnym uznaniem i zainteresowaniem w środowisku finansowym i biznesowym. Pełne wydanie edycji Polskiego Kompasu 2017 w formacie PDF dostępne jest na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
