Rozwiązania prawne arbitrażu w Europie Kontynentalnej

W ramach projektu „W stronę wolności – Sąd Arbitrażowy przy Ośrodku Analiz Prawnych Gospodarczych i Społecznych im. Hipolita Cegielskiego” powstał raport dotyczący form arbitrażu zagranicznego, w celu wskazania interesujących rozwiązań, które potencjalnie mogłyby znaleźć zastosowanie w polskich realiach. W niniejszym artykule przybliżona zostanie część raportu obejmująca kraje Europy Kontynentalnej.

Aby kompleksowo podejść do rozwiązania problemów trzeciego sektora, eksperci Ośrodka Analiz Cegielskiego postanowili przeanalizować istniejące już rozwiązania odnośnie sądownictwa polubownego. W drugim rozdziale raportu rozłożono na czynniki wybrane zagadnienia dotyczące sądów arbitrażowych z krajów takich jak Francja, Hiszpania, Szwecja oraz Szwajcaria. Raport nie zamyka się na metodach wyłącznie europejskich. W pozostałych jego częściach zapoznamy się z rozwiązaniami stosowanymi na wyspach brytyjskich, w Singapurze, USA czy Australii. Jednakże w tym artykule zreferuję w dużym skrócie część dot. Europy.

Crème de la crème arbitrażu

Francja od wielu lat plasuje się w czołówce państw, w których korzysta się z usług sądów polubownych. Jest centrum arbitrażu międzynarodowego, a na terenie Paryża znajduje się jedna z najważniejszych instytucji arbitrażowych - International Court of Arbitration przy Międzynarodowej Izbie Handlowej. Warto jednak dodać, iż regulacji dot. arbitrażu międzynarodowego nie da się zastosować w arbitrażu krajowym. Arbitraż krajowy i międzynarodowy określone są w odrębnych artykułach francuskiego kodeksu cywilnego, stąd też pojawiają się pewne różnice między tymi dwoma formami. Przykładowo zapis na sąd polubowny w arbitrażu krajowym powinien być sporządzony na piśmie, podczas gdy w arbitrażu międzynarodowym nie ma takiego wymogu. Aby zaistniał arbitraż niezbędne są trzy elementy: spór, arbiter, który ten spór rozstrzyga oraz orzeczenie, będące wynikiem przeprowadzenia arbitrażu (równoważne z orzeczeniami sądu państwowego).

Ciekawe rozwiązania na arenie francuskiego arbitrażu

We Francji funkcjonuje instytucja amiable compositeur (przyjazny rozjemca) jest to osoba pełniąca rolę sędziego-arbitra, będącego przyjacielem obu stron. Nie musi on stosować sensu stricte prawa państwa (w tym wypadku Francji), a zamiast tego kierować się może zasadami słuszności czy normami wybranego przez siebie systemu prawnego. Kolejnym ciekawym rozwiązaniem jest istnienie instytucja skargi o uchylenie wyroku oraz apelacji od orzeczenia sądu arbitrażowego. Przesłanką uchylenia wyroku może być przykładowo pogwałcenie zasady równego traktowania stron sporu. Strony jednak mogą wydać oświadczenie o zrzeknięciu się prawa do skargi o uchylenie. Na koniec - instytucja tierce opposition (sprzeciw osoby trzeciej) w ramach której osoba, która nie jest żadną ze stron porozumienia arbitrażowego może zaskarżyć wyrok sądu, dla której wyrok wypływa niekorzystnie na jej interes. Taka możliwość dostępna jest jedynie dla arbitrażu krajowego.

Rozwiązania hiszpańskie

Mimo że Hiszpania nie stanowi autorytetu w zakresie arbitrażu, niewątpliwie posiada rozwiązania, które mogą stać się inspiracją dla polskiego ustawodawcy. Zakres arbitrażu w Hiszpanii wyklucza prowadzenie spraw pracowniczych. Z drugiej jednak strony istnieje instytucja arbitraje testamentario (arbitraż testamentowy), która przewiduje możliwość zapisu na sąd arbitrażowy w testamencie.

Hiszpania, chcąc wzmocnić swą pozycje na arenie arbitrażu międzynarodowego w szczególności w zakresie handlu, połączyła trzy oddzielne podmioty, tj. dwie izby handlowe oraz stowarzyszenie prywatne w jedno. Tym samym, 01/01/2020 r. zaczęło funkcjonować Centro Internacional de Arbitraje de Madrid (CIAM) nazywane „kamieniem milowym dla promocji kraju”

Arbitraż skandynawski

Sądownictwo arbitrażowe posiada wieloletnią tradycję na terenie Szwecji. System wymiaru sprawiedliwości jest tam bardzo wydajny, również ustawodawca dba o rozwój sądów polubownych - ostatnia nowelizacja regulacji dot. arbitrażu miała miejsce w 2019 r. Co wyróżnia Szwecję? Nie jest tu wymagany pisemny zapis na sąd arbitrażowy i stanowi to wyjątek na tle innych państw. Ponadto w ramach The Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce (SCC) istnieją instytucje takie jak przyspieszony arbitraż (Expedited Arbitration) oraz awaryjny arbiter (Emergency Arbitrator). W przypadku pierwszej z nich nie ma możliwości odwołania się od wyroku, ale termin jego wydania nie może przekroczyć 3 miesięcy od skierowania sprawy arbitrowi. Druga natomiast oznacza, że w przeciągu 24 godzin od złożenia wniosku o nagłą decyzję (emergency decision) zostanie przydzielony arbiter, który w przeciągu 5 dniu musi wyrazić decyzję w sprawie środków tymczasowych. SCC udostępnia portal internetowy, z którego osoby zainteresowane mogą czerpać wiedzę na temat orzeczeń szwedzkiego arbitrażu. Kolejnym ciekawym rozwiązaniem jest summary review, oznacza to, że wyroki wydane przez sąd arbitrażowy nie są pod rygorem natychmiastowej wykonalności.

Działanie sądów polubownych w Szwajcarii

Szwajcaria to państwo, w którym sądy polubowne cieszą się dużym autorytetem: orzecznictwo utrzymuje w mocy ich decyzje, a wręcz zachęca do ich funkcjonowania. Ramy postępowania arbitrażowego określone są w Kodeksie Postępowania Cywilnego oraz w ustawie Prawa Prywatnego Międzynarodowego. Strony mogą same wybrać procedury, na podstawie których toczyć się będzie postępowanie. Zapis na sąd arbitrażowy, mimo iż może znaleźć się w treści sporządzonej przez strony umowy, stanowi autonomiczną jej część. W szwajcarskim kodeksie cywilnym określone jest, iż niniejszy zapis musi być sporządzony w formie pisemnej. Przedmiotem rozpraw arbitrażowych mogą być sprawy, które dotyczą interesu finansowego stron. Spory korporacyjne muszą posiadać odpowiedni zapis w statucie, aby mogły zostać rozwiązane w sądzie polubownym. Zasięg arbitrażu jest określony bardzo szeroko, ponieważ jeśli nie występują żadne przepisy szczegółowe, to wszelkie spory na tle majątkowym mogą być rozwiązywane przez arbitrów.