Gliński: dzieł sztuki do odzyskania wciąż jest bardzo dużo
Skala dzieł do odzyskania jest bardzo duża. Polska w czasie wojny straciła 516 tys. ruchomych dzieł sztuki wycenionych na kilkadziesiąt miliardów ówczesnych dolarów - mówił wicepremier, minister kultury dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotr Gliński podczas uroczystość przekazania sześciu odzyskanych strat wojennych Muzeum Narodowemu w Warszawie
Utracone w czasie II wojny światowej rysunki Michała Elwiro Andriollego z cyklu ilustracji do utworu „Maria” Antoniego Malczewskiego oraz pastel Teodora Axentowicza „Dama w pawich piórach” dzięki staraniom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu powróciły do Muzeum Narodowego w Warszawie.
Podczas uroczystości Piotr Gliński przypomniał, że to jest kolejny raz, kiedy spotykamy się gmachu Muzeum Narodowego w Warszawie, ale takie uroczystości odbywają się również w innych miejscach, na uroczystości przekazania odzyskanych strat wojennych.
„Dziś do macierzystych zbiorów, choć historia jest jak zawsze w tych przypadkach dość skomplikowana, powracają przepiękne +Portret damy w pawich piórach Axentowicza oraz rysunki Michała Elwiro Andriollego zcyklu ilustracji do utworu Maria Antoniego Malczewskiego” – podkreślił minister.
Przed wojną dzieła te były własnością Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Spadkobiercą przedwojennej kolekcji TZSP jest Muzeum Narodowe.
Ostatnia wzmianka o „Damie w pawich piórach” Axentowicza pochodzi z września 1939 r. Wówczas obiekt został wymieniony w spisie zbiorów TZSP z adnotacją „bardzo uszkodzony”. Natomiast rysunki Andriollego, spisane i zabezpieczone w Zachęcie na przełomie sierpnia i września 1939 r., zostały zdeponowane w Muzeum Narodowym w Warszawie w marcu 1942 r. wraz z innymi dziełami z kolekcji TZSP.
Od zakończenia wojny losy pastelu Axentowicza i rysunków Andriollego pozostawały nieznane. Dopiero w 2011 r. na polskim rynku antykwarycznym pojawiła się „Dama w pawich piórach”, a w 2013 r. – rysunki Andriollego. Dzięki staraniom MKDNiS oraz współpracy z organami ścigania, obiekty powróciły do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, które jest spadkobiercą przedwojennej kolekcji TZSP.
Pięć rysunków Andriollego z cyklu ilustracji do „Marii” Antoniego Malczewskiego: „Miecznik na grobie córki”, „Miecznik i Maria”, „Bitwa”, „Pożegnanie”, „Wojewoda” dołączyło do jedynego rysunku z tej serii – „Powrót Wacława”, który odnalazł się tuż po wojnie na terenie Dolnego Śląska i wrócił do Muzeum Narodowego w Warszawie już w 1946 r. Zaginione pozostają nadal jeszcze dwa rysunki z tego cyklu: „Maszkary” i „Wacław pędzący na koniu”, utracone w latach 1942-1945.
Restytucyjne procesy prawne trwają długo, bo każde dzieło charakteryzuje się indywidualną sytuacją prawną, historią, problemem aktualnego właściciela. Prezentowane dzisiaj dzieła znajdowały się w Polsce na rynku antykwarycznym, ale potrzebny był proces sądowy i trzeba był czekać 5 lat na zasiedzenie, bo właściciel się nie zgłaszał – mówił prof. Gliński.
Kiedy korzystnie zmieniała się sytuacja prawna, państwo polskiego mogło stać się prawnym właścicielem tych dzieł.
Dopiero po 10 i 8 latach możemy państwu przestawić odzyskane dzieła sztuki. To dobrze ilustruje skompilowany proces odzyskiwania dzieł sztuki. Polska straciła 516 tys. ruchomych dzieł sztuki wycenionych na kilkadziesiąt miliardów ówczesnych dolarów. Są to straty nieporównywalne to strat wojennych innych państw. Także zniszczenia materialne, osobowe i duchowe Polski są niebywałe – wskazał Gliński.
Szef MKDNiS przypomniał, że w katalogu strat wojennych znajduje się ponad 64 tys. opisanych obiektów, z czego jedynie ok. 14 tys. z nich jest sfotografowanych, natomiast pozostałe zostały jedynie opisane. „Cała reszta to wciąż białe plamy. Odzyskiwanie dzieł sztuki nadal jest bardzo trudne” – podkreślił Gliński.
Przy okazji przekazania do zbiorów odzyskanych strat wojennych pochodzących z przedwojennej kolekcji Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych zaprezentowana zostanie również publikacja przygotowana przez MKDNiS. Jest to trzytomowe opracowanie historii i zbiorów TZSP autorstwa Romana Olkowskiego „Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1860-1940, 1948). Zarys historyczny i katalog zbiorów”.
PAP/KG
