Dlaczego oprocentowanie depozytów jest tak niskie?

Nadpłynność to ostatnio słowo-klucz w dyskusji o kondycji polskiego sektora bankowego. Każda ze stron, czy są to banki, czy szeroko rozumiana administracja publiczna, używa go jako tarczy albo jako miecza. Czy nadpłynność ma rzeczywiście janusowe oblicze?

Ciekawą analizę na temat nadpłynności opublikowali ostatnio analitycy Banku Pekao SA. Ich zdaniem, znakomita kondycja polskich banków opiera się o trzy filary: pierwszy to wysokie przychody odsetkowe wynikające z podwyższonego kosztu pieniądza (to efekt restrykcyjnej polityki NBP), drugi - niskie koszty odsetkowe spowodowane utrzymującą się nadwyżką płynności, i trzeci - pośrednie konsekwencje regulacji (wymogu ostrożnościowego MREL i podatku bankowego), które wymuszają agresywną optymalizację marż depozytowych

Wysokie zyski, wysokie stopy

• Związek zachodzący pomiędzy podwyższonymi stopami procentowymi NBP a wzrostem przychodów z tytułu odsetek od kredytów jest trywialny (w ślad za stopą referencyjną banku centralnego podąża WIBOR i oprocentowanie kredytów komercyjnych) - piszą analitycy Pekao SA - Daleki od oczywistego jest jednak mechanizm wpływu nadpłynności na oprocentowanie depozytów. Pytanie można więc postawić następujące: dlaczego w otoczeniu wysokich stóp procentowych odsetki od depozytów pozostają uporczywie niskie?

Wyniki sektora bankowego w ubiegłych latach były imponujące. Jego zysk netto w 2023 wyniósł 27,9 mld zł (dynamika rok do roku to 158,8 proc.), a w 2024 - 41,9 mld zł (50,5 proc.). Po stronie przychodowej wyniki są na pierwszy rzut oka pochodną restrykcyjnej polityki pieniężnej NBP (RPP podnosząc w 2022 r. stopę referencyjną niemal czterokrotnie, z 1,75 proc. do 6,75 proc., wywindowała przychody odsetkowe banków z 46,6 mld zł w 2021 r. do 98,3 mld zł w 2023 r. i rekordowych 107,1 mld zł w 2024 r.). Jednocześnie marża kredytowa, czyli nadwyżka oprocentowania kredytów ponad WIBOR, pozostaje niska – i to zarówno w ujęciu historycznym, jak i w porównaniu międzynarodowym.

Wynika stąd, że rekordowo wysokie przychody polskich banków tytułem odsetek od udzielonych kredytów wynikają w większości z wysokich stóp procentowych NBP, nie zaś – jak można by przypuszczać – z wysokiej marży kredytowej - piszą analitycy Pekao SA.

Bardzo podobną opinię na ten temat konsekwentnie przedstawia także Związek Banków Polskich. Prezentowane przez niego porównania marż w Polsce i w Europie wskazują, że na naszym rynku albo mieszczą się w średniej unijnej, albo są poniżej nich.

Czym jest nadpłynność

Oprocentowanie kredytów podąża w Polsce w ślad za WIBOR-em i nie jest istotnie zawyżane przez marżę kredytową. - Jednocześnie mniej więcej trzy lata temu oprocentowanie depozytów odsunęło się od stopy benchmarkowej, co powszechnie uważa się za efekt nadmiaru płynności w krajowym systemie bankowym - twierdzą analitycy Banku Pekao SA. Nadpłynność definiuje się jako wartość płynnych rezerw banków komercyjnych utrzymywanych na rachunkach w NBP przekraczającą kwoty wynikające z tzw. rezerwy obowiązkowej.

Jednak na nadpłynność można też spojrzeć z szerszej perspektywy: kiedy sektor bankowy jest nadpłynny, wówczas ma do dyspozycji wiele różnorodnych źródeł finansowania na pokrycie akcji kredytowej i pozostałych kategorii aktywów. Dlatego popularną miarą nadpłynności jest stosunek wartości kredytów do depozytów (LtD). Czy niskie oprocentowanie depozytów faktycznie wynika z malejącego wskaźnika LtD?

Rzeczywiście, stosunek kredytów do depozytów maleje w Polsce od piętnastu lat, podczas gdy wyraźny rozjazd oprocentowania depozytów i WIBOR miał miejsce dopiero w okolicach 2022 r. - Pamiętajmy jednak, że związek nadpłynności i oprocentowania depozytów nie musi być proporcjonalny ani liniowy. Innymi słowy, prawdopodobnie dopiero po przekroczeniu odpowiednio niskiej granicy przez LtD – przykładowo, 80 proc. - banki mogą sobie pozwolić by mniej aktywnie zabiegać o nowe środki na rachunkach klientów, wiedząc, że nawet nieco słabszy napływ nowych depozytów wciąż pozwoli im spełnić wymogi regulacyjne dotyczące pokrycia aktywów rezerwami - twierdzą analitycy Banku Pekao SA.

Depozyty stabilne

Udział depozytów w sumie bilansowej sektora bankowego nie zmniejsza się, jest bardzo stabilny i od lat oscyluje wokół 60 proc. Innymi słowy, napływ depozytów do systemu bankowego wykazuje dynamikę zbliżoną do dynamiki sumy bilansowej (w przeciwnym razie relatywny udział depozytów w pasywach musiałby maleć), nawet jeśli oprocentowanie rachunków bankowych jest niekorzystne względem stopy benchmarkowej. - Wobec tego trudno się dziwić, że w okresie zmniejszonego zapotrzebowania na depozyty banki nie boją się obniżać ich oprocentowania, skoro nie wiąże się to ze zmniejszeniem ich podaży - twierdzą analitycy.

Czynniki rynkowe stojące za niskim oprocentowaniem depozytów to spadający udział kredytów w aktywach banków i stabilna podaż depozytów, jednym słowem: nadpłynność.

Lepiej pożyczyć państwu

A jak na oprocentowanie wpływają regulacje - podatek bankowy i MREL? Podatek bankowy oblicza się od sumy aktywów pomniejszonej o wartość skarbowych papierów wartościowych nabytych przez bank. Ponieważ suma aktywów musi być równa sumie pasywów, to każdy depozyt (będący dla banku zobowiązaniem) – pod warunkiem, że nie finansuje potrzeb pożyczkowych państwa i nie został przeznaczony na zakup obligacji skarbowej – przynosi bankowi koszt w wysokości podatku bankowego. Wobec słabego popytu na kredyt, bankom nie pozostaje nic innego jak „odrobić” ten koszt obniżając oprocentowanie depozytów. Taki mechanizm tłumaczy, dlaczego od wejścia podatku bankowego w życie w 2016 r. nawet depozyty terminowe już nigdy nie oferowały odsetek wyższych niż WIBOR.

Z kolei MREL zobowiązuje banki do pokrycia pewnego odsetka swoich aktywów emisjami własnego długu (tj. obligacji korporacyjnych) o wysokiej rentowności. Spełnienie wymogów MREL oznacza, że bank musi mieć w bilansie odpowiedni udział wysokiej jakości zobowiązań, co pozwala na łatwiejsze pokonanie potencjalnych kryzysów gospodarczych. Tym niemniej emisja takiego długu zwiększa sumę bilansową banku, co z jednej strony może zwiększać jego skłonność do finansowania potrzeb pożyczkowych państwa (gdyż popyt na kredyt komercyjny jest niski, a środki pozyskane w ramach MREL muszą sfinansować jakieś aktywa); z drugiej zaś strony oznacza ona dodatkowy koszt, który jest „odrabiany” na marży depozytowej.

Jednym słowem, wysokie stopy procentowe NBP wyniosły przychody odsetkowe banków na rekordowe poziomy, nawet pomimo niskiej marży kredytowej. Niskie oprocentowanie depozytów - jak twierdzą analitycy Pekao SA - wynika z jednej strony z utrzymującej się w systemie bankowym nadpłynności, zaś z drugiej - z nieelastycznej, stałej podaży depozytów. Dodatkowo oprocentowanie środków na rachunkach bankowych jest obniżane przez niektóre polityki regulacyjne, takie jak podatek bankowy czy MREL. Obie regulacje sprawiają, że zachęty do finansowania potrzeb pożyczkowych państwa są dla banków silniejsze, niż „w przypadku normalnej akcji kredytowej i finansowania potrzeb polskich przedsiębiorców i gospodarstw domowych”.

Czy sytuacja się zmieni i oprocentowanie depozytów wzrośnie? Szanse na to są niewielkie, gdyż perspektywa obniżek stóp procentowych przez NBP będzie skłaniała banki do ruchów wręcz przeciwnych. Z drugiej strony, za chwilę nadpłynność sektora może przestać być problemem, skoro spadnie wynik odsetkowy.

Oprac. Stanisław Koczot

»» Odwiedź wgospodarce.pl na GOOGLE NEWS, aby codziennie śledzić aktualne informacje

»» O bieżących wydarzeniach w gospodarce i finansach czytaj tutaj:

Auto elektryczne nie będzie produkowane w Polsce

WYWIAD. „PP zostanie zlikwidowana, PKP Cargo również” 

Szefowa EBC z wizytą w Warszawie. „Na zaproszenie prof. Glapińskiego”

»»Atak na wolne media! WSA uchylił decyzję KRRiT w sprawie koncesji dla telewizji wPolsce24! - – oglądaj na antenie telewizji wPolsce24