Bez zmian w kodeksie karnym nie ograniczymy szarej strefy

Szara strefa, czyli osiąganie korzyści z nielegalnego obrotu legalnymi produktami, stanowi w Polsce ok. 12,4% PKB. Wartość tego zjawiska w 2016 r. może sięgnąć nawet 390 mld zł. Dlatego konieczna jest intensyfikacja działań podejmowanych przez administrację publiczną w celu ograniczenia szarej strefy.

Równie ważne jest też stworzenie skutecznego systemu prawno-karnego – twierdzą autorzy raportu „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce poprzez efektywny wymiar sprawiedliwości”, przygotowanego przez Inicjatywę Sekretarza Generalnego ONZ Global Compact w Polsce przy współpracy z firmą doradczą PwC, partnerem merytorycznym drugiej edycji Programu „Przeciwdziałanie Szarej Strefie 2014-2020”.

Jak zauważają autorzy raportu „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce poprzez efektywny wymiar sprawiedliwości” działania administracji publicznej w zakresie przeciwdziałania szarej strefie i strefie wyłudzeń koncentrowały się dotychczas na tworzeniu rozwiązań fiskalnych ukierunkowanych na eliminowanie patologii. Efektem tych działań jest m.in. zwiększenie dotychczasowych wpływów z VAT w 2016 r. (dane za dziesięć miesięcy) o blisko 7,8 mld zł. Skuteczna walka z szarą strefą wymaga jednak wsparcia w obszarze prawno-karnym, aby ograniczać obecność osób, które swoimi nielegalnymi działaniami bądź zaniechaniami narażają Państwo na miliardowe straty.

Jednym z kluczowych kierunków interwencji Państwa powinno być wielowymiarowe wzmocnienie wymiaru sprawiedliwości, prokuratury oraz organów ścigania i traktowanie zwiększonych środków na ten cel jako inwestycji w stabilność Państwa. Można precyzyjnie wskazać stopień zwrotu z tej inwestycji. Kluczowe dla tego celu jest dokładne przyjrzenie się, co nie działa na styku organy ścigania, prokuratura, biegli sądowi i sądy. Analizując statystyki umorzeń widać bardzo wyraźnie, że walkę z mafią gospodarczą przegrywamy a Polski na to nie stać” – podkreśla Kamil Wyszkowski, dyrektor generalny UN Global Compact w Polsce.

Szacowany rozmiar szarej strefy i strefy wyłudzeń jest niewspółmierny z liczbą prowadzonych spraw w zakresie przestępstw przeciwko interesom Skarbu Państwa. Wynika to z faktu, że duża część przestępstw pozostaje niewykryta przez organy albo niezgłoszona przez obywateli. Aby więc skutecznie walczyć ze zjawiskiem przestępczości gospodarczej i skarbowej, należy motywować społeczeństwo do zwiększenia poziomu ujawnień oraz wzmocnić ściganie tego typu przestępstw.

Walka z przestępczością gospodarczą i skarbową wymaga, aby obywatele uwierzyli w skuteczność wymiaru sprawiedliwości oraz zasadność eliminowania tego procederu. Sprawna administracja publiczna jest podstawą zaufania społeczeństwa do Państwa i przyłączeniem się społeczeństwa do wspólnego zwalczania patologii. Społeczeństwo powinno jednoznacznie zrozumieć, w jaki sposób szara strefa prowadzi do m.in. ograniczenia dostępu do usług publicznych, a także kiedy aktywny udział społeczeństwa w szarej strefie powinien być penalizowany (np. zakup tytoniu i alkoholu z nielegalnej produkcji).

Współczesna przestępczość skarbowa i gospodarcza skutkuje wysokim poziomem uszczupleń po stronie Skarbu Państwa. Percepcja, że przestępstwa skarbowe są czynami o niskiej czy średniej szkodliwości społecznej nie ma już odzwierciedlenia w faktach. Blisko 82 mld zł pustych faktur zidentyfikowanych przez kontrolę skarbową w 2015 r. pokazuje skalę problemu. Aby z nim walczyć, niezbędne jest stworzenie odstraszających i prewencyjnych mechanizmów prawno-karnych, a także poprawa efektywności działania wymiaru sprawiedliwości”- mówi Tomasz Barańczyk, partner zarządzający działem prawno-podatkowym w PwC Polska.

Eksperci w raporcie podkreślają, że konieczne jest precyzyjne zdefiniowanie czynów, które powinny być penalizowane. Brak jednoznaczności co do przestępstwa popełnianego w ramach szarej strefy powoduje trudności w ściganiu i karaniu. Najpoważniejszym przestępstwom powinno nadać się odpowiednio poważną rangę – możliwe jest stworzenie odrębnego działu w Kodeksie karno-skarbowym bądź specyfikacji tych przestępstw w Kodeksie karnym.

Autorzy raportu rekomendują także ponowne spojrzenie na strukturę i wymiar kar przewidzianych za czyny zabronione mające najbardziej drastyczny wpływ na budżet państwa. Ich zdaniem zaostrzenie penalizacji może spowodować, iż kary będą bardziej spełniać funkcję odstraszającą i prewencyjną. Obecnie maksymalne kary kilku lat więzienia (w praktyce kilku miesięcy w zawieszeniu) nie odwodzą skutecznie nawet od recydywy.

Organy ścigania, które będą ujawniać i prowadzić postępowania przygotowawcze dotyczące przestępstw gospodarczych i skarbowych powinny zostać wyposażone w niezbędne uprawnienia – dostęp do tajemnicy skarbowej i bankowej, możliwość prowadzenia działań operacyjnych i czynności procesowych. Skupienie tych uprawnień w gestii jednego organu, którego głównym celem byłoby zwalczanie przestępczości skarbowej i gospodarczej, zdaniem autorów raportu byłoby najbardziej optymalne. Organ powinien mieć możliwość ścigać nie tylko za przestępstwa określone w Kodeksie karno-skarbowym, ale również przestępstwa zdefiniowane w innych ustawach, ściśle skorelowane z przestępstwami skarbowymi, których głównym pokrzywdzonym jest Skarb Państwa.

Eksperci w raporcie zwracają także uwagę na niską ściągalność kar i korzyści osiąganych przez przestępców gospodarczych (ukrywanie majątku), i sugerują jak najszybsze wprowadzenie przepisów unijnych dotyczących konfiskaty. Obecnie, dzięki wykorzystywaniu kruczków prawnych, przestępcy faktycznie nie ponoszą ryzyka i kosztów związanych ze swoją nielegalną działalnością