Ochrona środowiska miarą patriotyzmu
W ciągu 30 lat działalności Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wykorzystując środki krajowe i europejskie, sfinansował cele związane z ochroną środowiska na ponad 70 mld zł. Obsługując unijne dotacje, uruchamiając środki własne i zewnętrznych inwestorów, nie tylko gwarantuje ochronę przyrody i właściwe gospodarowanie zasobami naturalnymi, lecz również stymuluje nowe inwestycje, które obniżają obciążenie środowiska i powstawanie miejsc pracy.
Kiedy 100 lat temu Polska odzyskała niepodległość, ówczesnym decydentom towarzyszyło przekonanie, że odbudowa polskiej państwowości musi objąć wszystkie sfery życia, włączając w to ochronę przyrody i zasobów naturalnych, a także politykę ekologiczną odrodzonego państwa.
Zapoczątkowana została nowa, prekursorska dziedzina prawa administracyjnego, ustrojowego i materialnego – w obszarze ochrony środowiska i przyrody. Były to m.in. przepisy ustawy o Państwowej Radzie Ochrony Przyrody z 1925 r., rozporządzenia prezydenta RP o ochronie zwierząt z 1928 r. i ustawy o ochronie przyrody z 1934 r. Polski model polityki ekologicznej znakomicie się mieścił w nowoczesnych trendach europejskich i stanowił bardzo istotny element imponującego dorobku prawnego II RP.
Kolejna wojna i okres PRL to trudne czasy dla polskiej ekologii. Szczęśliwie problemy ochrony przyrody udało się wyprowadzić poza gabinety i dotrzeć z nimi do szerokiej rzeszy obywateli – w dużym stopniu dzięki Lidze Ochrony Przyrody. Wielkim sprzymierzeńcem okazały się również Lasy Państwowe. Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, obowiązująca aż do 2001 r., była w tym czasie jedną z najnowocześniejszych w Europie. Niestety aż do transformacji 1989 r. była martwym przepisem.
Ten przełomowy rok 1989 to również moment powstania unikatowego w skali świata systemowego rozwiązania zapewniającego efektywne i profesjonalne finansowanie ochrony środowiska w naszym kraju. 27 kwietnia 1989 r. w oparciu o ustalenia „okrągłego stołu” na podstawie nowelizacji Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. utworzono Narodowy Fundusz. Działalność zaś NFOŚiGW rozpoczął 1 lipca 1989 r., zgodnie z rozporządzeniem ministra ochrony środowiska i zasobów naturalnych z 30 czerwca 1989 r. o nadaniu statutu Funduszowi. Narodowy Fundusz pełni funkcję lidera systemu finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Polsce, współtworząc go z 16 wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) oraz Bankiem Ochrony Środowiska (BOŚ SA). Pierwszym prezesem instytucji został Lesław Puczniewski. Obecny prezes – Kazimierz Kujda – sprawuje tę funkcję po raz trzeci.
Narodowy Fundusz i fundusze wojewódzkie działają na podstawie ustawy (zgodnej z prawem unijnym) Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (tj. Dz.U. 2018 r. poz. 218) oraz powiązanych z nią aktów prawnych. Tworząc spójny system wspierania inwestycji proekologicznych, wspólnie prowadzą gospodarkę finansową z zachowaniem dbałości o to, aby środki pochodzące z Unii Europejskiej, niepodlegające zwrotowi, przeznaczone na ochronę środowiska i gospodarkę wodną były absorbowane racjonalnie i efektywnie. NFOŚiGW wdraża to zadanie, zapewniając beneficjentom środków zagranicznych – w formie pożyczek – uzupełniający wkład własny oraz troszcząc się o sprawne i skuteczne realizowanie obowiązków Instytucji Wdrażającej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Ponadto Narodowy Fundusz tworzy odpowiednie warunki do wdrażania finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej ze środków zagranicznych, a także skupia się na efektywnym realizowaniu wszystkich funkcji zarządzania i kontroli nad funduszami zagranicznymi, zgodnie z wymogami prawa Unii Europejskiej i prawa krajowego.
W ciągu 30 lat działalności dzięki zaangażowaniu finansowemu NFOŚiGW udało się sfinalizować w Polsce wiele ważnych inwestycji proekologicznych.
Efektem realizowanych przy wsparciu NFOŚiGW w latach 1989–2017 projektów w obszarze gospodarki wodno-ściekowej była budowa lub modernizacja ponad 1,6 tys. oczyszczalni ścieków oraz ponad 83 tys. km kanalizacji. Dofinansowanie (ze środków unijnych i krajowych) wyniosło 33,6 mld zł, przy łącznej wartości projektów sięgającej prawie 87 mld zł. Działania wdrożeniowe Narodowego Funduszu wydatnie przyczyniły się do realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych i wypełniania przez nasz kraj Dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 1 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Dzięki środkom NFOŚiGW w tym samym okresie zmodernizowano także kluczowe obiekty polskiej energetyki zawodowej.
Kolejnym ważnym działaniem NFOŚiGW jest wdrażanie programu priorytetowego Czyste Powietrze. Jego realizacja odbywa się na podstawie porozumienia NFOŚiGW z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz BOŚ SA. Planowany budżet programu na lata 2018–2029 ma wynieść 103 mld zł. Środki na wymianę źródeł ciepła i przeprowadzenie termomodernizacji oraz montaż mikrogeneracji OZE otrzymają w formie pożyczek i dotacji – jako beneficjenci końcowi – osoby fizyczne mające prawo własności lub będące współwłaścicielami budynków. Umowy z beneficjentami podpisywane będą przez WFOŚiGW, a NFOŚiGW przekaże środki funduszom wojewódzkim. Na dotacje przewidziano 63,3 mld zł, a na pożyczki – 39,7 mld zł.
Dopełnieniem programu Czyste Powietrze są działania i poddziałania I osi priorytetowej POIiŚ 2014–2020 w obszarze niskoemisyjnej gospodarki, dla których NFOŚiGW jest Instytucją Wdrażającą, działanie 1.7 POIiŚ 2014–2020 Kompleksowa likwidacja niskiej emisji na terenie województwa śląskiego, dla którego Instytucją Wdrażającą jest WFOŚiGW w Katowicach, a także wszystkie programy priorytetowe NFOŚiGW i 16 WFOŚiGW w obszarze ochrony klimatu i poprawy jakości powietrza. Obecnie także sam NFOŚiGW wdraża w tym zakresie sześć działań/poddziałań POIiŚ 2014–2020 oraz realizuje 17 własnych programów priorytetowych bądź ich części.
3 marca 2016 r. NFOŚiGW podpisał umowę z Ministerstwem Energii w sprawie realizacji w ramach POIiŚ 2014–2020 projektu „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE”. Jest to projekt partnerski z udziałem NFOŚiGW, w charakterze partnera wiodącego, oraz 15 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i województwa lubelskiego. W jego ramach powstała ogólnokrajowa sieć kilkudziesięciu doradców, którzy służą ze szczebla regionalnego i lokalnego pomocą instytucjom i osobom chcącym skorzystać ze wsparcia w dziedzinie efektywności energetycznej oraz wdrażania OZE. W ramach działań systemu NFOŚiGW zamierza przeszkolić 1,3 tys. energetyków gminnych.
Nie można pominąć roli NFOŚiGW jako przyszłego operatora Funduszu Niskoemisyjnego Transportu (FNT). Rozwój elektromobilności oraz innych form transportu niskoemisyjnego stanowi jeden z kluczowych elementów rządowej Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Celem zasadniczym sformułowanym w tym dokumencie jest zrównoważony rozwój Polski i poprawa jakości życia mieszkańców. W to strategiczne przedsięwzięcie wpisują się działania Narodowego Funduszu – instytucji, której misją od niemal 30 lat jest finansowe wspieranie najważniejszych projektów proekologicznych w Polsce, służących ludziom i państwu. Miarą patriotyzmu i obywatelskiego zaangażowania, o czym warto pamiętać szczególnie w okresie obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, jest również ekorozwój kraju, poszanowanie środowiska naturalnego i ochrona pięknej polskiej przyrody w myśl hasła: „Zainwestujmy razem w środowisko”.
