TYLKO U NAS
Funkcjonowanie organów spółek kapitałowych on-line jako element Tarczy Antykryzysowej
Wydarzenia katakliczne, do których można zaliczyć pandemię COVID-19, nie zawsze mają skutki wyłącznie negatywne. Niosą z sobą także elementy pozytywne, które pewnie i tak by nastąpiły, kataklizm zaś jedynie je przyspieszył – pisze na łamach rocznika „Polski Kompas 2020” prof. zw. dr hab. Andrzej Szumański, kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Prywatnego UJ, przewodniczący Zespołu ds. Prawa Koncernowego przy Ministerstwie Aktywów Państwowych oraz wiceprzewodniczący sądu Polubownego przy Izbie Domów Maklerskich
Przykładem są zmiany w Kodeksie spółek handlowych dokonane nowelizacją z 31 marca 2020 r. (Dz. U. z 2020 r., poz. 658), które dopuszczają w szerokim zakresie wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w funkcjonowaniu organów spółki kapitałowej, a więc odbywania posiedzeń tych organów oraz podejmowanie przez nich uchwał. Chodzi tu oczywiście o zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie), radę nadzorczą oraz zarząd spółki z o.o. oraz spółki akcyjnej. Polski ustawodawca przyjął te rozwiązania jako trwałe w tworzącym się społeczeństwie informatycznym, w przeciwieństwie do ustawodawcy szwajcarskiego, który zastosowanie środków komunikacji elektronicznej wprowadził tylko na czas pandemii koronawirusa.
Przed omówieniem konkretnych rozwiązań prawnych przyjętych w ramach powyższej nowelizacji konieczne jest przeanalizowanie pewnych pryncypiów prawa spółek. Spółki kapitałowe jako osoby prawne działają przez swoje organy (zgodnie z art. 38 KC). Kodeks spółek handlowych jeszcze przed wspomnianą nowelizacją przewidywał zastosowanie środków komunikacji elektronicznej, ale było to możliwe tylko z woli wspólników (akcjonariuszy). Chodziło przede wszystkim o ochronę osób, które nazywa się mianem „wykluczonych” elektronicznie. Było więc dopuszczalne zawiadomienie o zgromadzeniu wspólników spółki z o.o. czy walnego zgromadzenia spółki akcyjnej przy akcjach imiennych pocztą elektroniczną, ale tylko wtedy, gdy osoby uprawnione wyraziły na to pisemnie zgodę (art. 238 § 1, art. 403 § 3 KSH). W ramach nowelizacji KSH z 2008 r. przepis art. 406(5) § 1 KSH w dawnym brzmieniu dopuszczał odbycie, a nawet głosowanie on-line na walnym zgromadzeniu spółki akcyjnej, ale tylko z mocy statutu. Zostało to później rozszerzone na spółkę z o.o. (art. 240(1) KSH) w 2018 r. Obawa przed nieznanym spowodowała, że przepis ten był praktycznie martwy. Spółki rzadko decydowały się na wprowadzenie takiej możliwości w statucie. W spółkach publicznych istniał tylko obowiązek transmitowania walnego zgromadzenia, który wynikał z Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW. Podobnie odbycie rady nadzorczej spółki z o.o. czy spółki akcyjnej przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej było dopuszczalne tylko wtedy, gdy umowa albo statut spółki wyraźnie na to zezwalały (ar. 222 § 4, art. 388 § 3 KSH).
Powyższe zasady okazały się niemożliwe do realizacji w dobie pandemii, gdy przepisy sanitarne wyłączyły albo znacznie ograniczyły dopuszczalność spotkań stacjonarnych. Zgodnie z przepisami, żeby odbyć posiedzenie rady nadzorczej czy zgromadzenia spółki kapitałowej on-line, należałoby na początku spotkać się na żywo, aby dopuścić taką możliwość w umowie (statucie) spółki, co dodatkowo wymagało obecności notariusza oraz aktywności sądu rejestrowego, który dokonałby konstytutywnego wpisu do rejestru. Sądy natomiast zawiesiły swoją działalność do 15 maja 2020 r. Stąd konieczne było dopuszczenie możliwości wykorzystania środków komunikacji elektronicznej z mocy prawa (ex lege), a nie zaś jak dotychczas z mocy umowy (ex contractu).
Wobec powyższego nowela KSH z 31 marca 2020 r. (jako element Tarczy Antykryzysowej) dopuściła zarówno w spółce z o.o., jak i spółce akcyjnej możliwość udziału w zgromadzeniu spółki on-line oraz wykonywania na nim prawa głosu (art. 234(1) § 1, art. 406(5) § 1 KSH). W spółce publicznej nałożono prawny obowiązek transmitowania obrad walnego zgromadzenia w czasie rzeczywistym (art. 406(5) § 4 KSH). Kodeks jednak nie uregulował kwestii technicznych związanych z odbywaniem zgromadzenia on-line i wykonywania na nim prawa głosu, mając na względzie nieustanny postęp informatyki oraz związaną z tym obawę tworzenia rozwiązań, które wkrótce mogą okazać się przestarzałe, a także nieadekwatne do potrzeb praktyki. Stąd materie te przesunięto do właściwego regulaminu przyjmowanego przez radę nadzorczą spółki (art. 234(1) § 3, art. 406(5) § 3 KSH).
Wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w zgromadzeniach spółek kapitałowych nie ma jednak charakteru bezwzględnie wiążącego. Spółka może jednak w swojej umowie (statucie) wyłączyć taką możliwość i wrócić do systemu dotychczasowego (opt-out).
Podobnie system opt-out zastosowano przy możliwości odbycia i głosowania on-line w przypadku rady nadzorczej (art. 222 § 4 i art. 388 § 3 KSH). Ze względu na fakt, że Kodeks spółek handlowych nie regulował dotychczas w ogóle kwestii wykorzystania środków komunikacji elektronicznej przy posiedzeniach zarządu spółki z o.o. czy spółki akcyjnej, nowela – ze względów instruktażowych – wyraźnie dopuściła z mocy prawa taką możliwość, przyjmując również system opt-out, a więc konieczności regulacji w umowie (statucie) spółki rozwiązania przeciwnego.
Pozostaje do omówienia inny ważny systemowo problem, a mianowicie tajność głosowania na zgromadzeniu spółki czy na posiedzeniu rady nadzorczej. Zasada tajności głosowania jest gwarantem nieskrępowanego wyrażania swojej rzeczywistej woli w akcie głosowania bez obawy narażenia się pozostałym wspólnikom czy członkom rady. Innym zagadnieniem jest odróżnienie tzw. tajności formalnej od materialnej. Zwłaszcza w przypadku rady nadzorczej, gdy głosy jej członków się polaryzują, to mimo zachowania formalnej tajności wszyscy członkowie rady wiedzą, kto jak głosował. W przypadku zgromadzeń spółek kapitałowych przyjęto zasadę, że głosowanie jest tajne z mocy prawa w sprawach nominacyjnych członków organów spółki i ich odpowiedzialności albo wtedy, gdy taki wniosek zgłosi przynajmniej jeden wspólnik albo akcjonariusz (art. 247 § 2, art. 420 § 2 KSH). W ramach zgromadzeń on-line kwestia ta powinna być uregulowana od strony technicznej – w sposób zapewniający zachowanie zasady tajności głosowania – we wspomnianym wyżej regulaminie (art. 234(1) § 3 i art. 406(5) § 3 KSH).
Inne natomiast rozwiązanie zostało przyjęte w odniesieniu rady nadzorczej spółki kapitałowej w ramach nowych przepisów art. 222 § 4(1) oraz art. 388 § 3(1) KSH, dodanych w ramach jeszcze kolejnej Tarczy Antykryzysowej z kwietnia 2020 r. Z mocy dotychczasowych przepisów art. 222 § 5 i art. 388 § 4 KSH obowiązuje zasada tajności głosowania w tzw. sprawach personalnych, a więc wyboru przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady, a także powołania, odwołania czy zawieszenia członka zarządu. Wspomniane nowe przepisy w głosowaniu on-line wyłączają zasadę tajności głosowania w powyższych sprawach z mocy prawa, chyba że jeden członek rady nadzorczej zgłosi sprzeciw. Oznacza to powrót do zasady tajności głosowania odbywanego on-line. Przyjęte w tych przepisach rozwiązanie prawne jest odmienne od tego, które zostało przewidziane w projekcie: mianowicie za wyłączeniem jawności głosowania oraz tym samym powrotem do zasady tajności musieli się jednogłośnie wypowiedzieć wszyscy członkowie rady nadzorczej. Rozwiązanie to było bardziej praktyczne, gdyż ułatwiające procedowanie rady, zwłaszcza w przypadkach, gdy tajność głosowania staje się fikcją i sprowadza się tylko do tajności formalnej, nie zaś materialnej.
Prof. zw. dr hab. Andrzej Szumański, kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Prywatnego UJ, przewodniczący Zespołu ds. Prawa Koncernowego przy Ministerstwie Aktywów Państwowych oraz wiceprzewodniczący sądu Polubownego przy Izbie Domów Maklerskich
Tekst prof. Andrzeja Szumańskiego został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2020” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2020”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
HUAWEI APP GALLERY - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
»» O roczniku „Polski Kompas 2020” i nagrodach Polskiego Kompasu czytaj tutaj:
Premiera rocznika Polski Kompas 2020
Nagrody Polskiego Kompasu przyznane
UWAGA OD REDAKCJI: wszystkie teksty zamieszczone w roczniku „Polski Kompas 2020” zostały przygotowane przez autorów i nadesłane do redakcji do 5 września 2020 roku
