TYLKO U NAS
Nowe prawo holdingowe już obowiązuje – dylematy dla spółek. Czy je przyjmować?
W nowej regulacji prawa grup spółek (prawa holdingowego) chodzi o wyważanie dwóch sprzecznych możliwości regulacyjnych tego prawa, a mianowicie stworzenia z jednej strony mechanizmów zapewniających sprawne zarządzanie grupą spółek przez spółkę dominującą oraz z drugiej strony wprowadzenia instytucji chroniących tzw. słabsze podmioty związane z funkcjonowaniem grupy spółek, takie jak: spółki zależne, wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi tych spółek oraz ich wierzyciele – wskazuje prof. dr hab. Andrzej Szumański profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego na łamach rocznika „Polski Kompas 2022”
Z dniem 13 października 2022 r. wchodzi w życie nowa regulacja prawa grup spółek (prawa holdingowego), zawarta w ustawie z 9 lutego 2022 r. nowelizującej kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2022 r., poz. 807). Stanowią ją przepisy art. 21(1) – art. 21(16) KSH, zamieszczone w nowym dziale IV pt. „Grupa spółek”, w ramach tytułu I KSH pt. „Przepisy ogólne”.
W „Polskim Kompasie 2021” pisałem o projekcie rządowym tej regulacji (z 17 sierpnia 2021 r.), która to, w obecnie obowiązującej ustawie, nie uległa zmianie co do koncepcji oraz głównych rozwiązań prawnych. Chodzi tu o wyważanie dwóch sprzecznych możliwości regulacyjnych tego prawa, a mianowicie stworzenia z jednej strony mechanizmów zapewniających sprawne zarządzanie grupą spółek przez spółkę dominującą oraz z drugiej strony wprowadzenia instytucji chroniących tzw. słabsze podmioty związane z funkcjonowaniem grupy spółek, takie jak: spółki zależne, wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi tych spółek oraz ich wierzyciele. Skutkiem wspomnianej koncepcji było wprowadzenie nowej kategorii prawnej: „interesu grupy spółek”, na który mogą się powoływać zarządcy oraz nadzorcy zarówno spółki dominującej, jak i spółki zależnej w celu wyłączenia ich odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej czy karno-skarbowej w razie działania na szkodę ich spółki (widzianego wprawdzie z perspektywy krótkoterminowej).
Kolejną dyrektywą przy tworzeniu nowego prawa grup spółek była zasada znana z medycyny: primum non nocere (po pierwsze: nie szkodzić). Przepisy art. 21(1) – 21(16) KSH nie obowiązują bowiem z mocy prawa (ex lege), ale z mocy woli spółek uczestniczących w grupie spółek (ex contractu). Potrzebne jest spełnienie dwóch wymogów. Po pierwsze, zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) spółki zależnej musi podjąć uchwałę o uczestnictwie w danej grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej. Po drugie, konieczne jest ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców (Krajowym Rejestrze Sądowym). W przypadku spółek dominujących posiadających siedzibę za granicą wystarczy, że zgłoszenia do rejestru dokona spółka zależna prawa polskiego. Brak spełnienia tych wymogów spowoduje, że wspomniane przepisy nie będą po prostu działać w odniesieniu do spółek, które są powiązane stosunkiem dominacji i zależności, w tym m.in. przepisy wyłączające odpowiedzialność zarządców czy nadzorców takich spółek.
Wobec powyższego przed spółkami, które uczestniczą obecnie w grupach spółek z racji wspomnianych wyżej powiązań, powstaje dylemat, czy poddać się regulacji z art. 21(1) – art. 21(16) KSH, czy też nie. Kluczowa dla prawa holdingowego instytucja wiążących poleceń spółki dominującej względem spółek zależnych może się okazać korzystna nie tylko dla spółki dominującej, ale także i przede wszystkim dla spółek zależnych, które mają nie tylko prawo, lecz nawet obowiązek odmowy wykonania wiążącego polecenia, w sytuacji gdy wystąpią tzw. przesłanki negatywne tych poleceń. Regulacja wiążących poleceń „cywilizuje” dotychczas wydawane nieformalne polecenia spółki dominującej względem spółki zależnej. Nie wyklucza jednak stosowania nadal tych ostatnich w praktyce, lecz w sprawach konfliktowych ścieżka „formalna” jest w stanie w sposób rozsądny rozłożyć ryzyko gospodarcze pewnych decyzji z zakresu prowadzenia spraw spółki, a nadto – co najważniejsze – wyłączyć odpowiedzialność zarządców czy nadzorców spółki z grupy.
Z kolei inne instytucje prawne, np. odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej za zmniejszenie wartości ich udziałów (akcji), z racji wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej (tzw. odpowiedzialność za szkodę pośrednią), będzie kategorią czysto teoretyczną dla spółki dominującej, która posiada w grupie tylko jednoosobowe spółki zależne. Zachętą dla spółki dominującej mogą być bardziej liberalne przepisy o przymusowym wykupie akcji wspólników mniejszościowych spółki zależnej (squeeze out), rozciągnięte także na spółki z o.o., które pozwolą łatwiej przekształcić wieloosobowe spółki zależne w spółki jednoosobowe. Również drobnym wspólnikom (akcjonariuszom) łatwiej będzie wyjść ze spółki zależnej przez liberalne przepisy o przymusowym odkupie ich udziałów (akcji) w tej spółce (sell-out), czyli innymi słowy pozwolić im skuteczniej „zagłosować nogami”.
Ustawa nie nakłada na spółki żadnych terminów w kwestii deklarowania się, czy zamierzają się poddać przepisom prawa holdingowego. Stąd stosowne decyzje mogą zapaść nawet za kilka lat, kiedy poznamy już praktykę funkcjonowania tych przepisów. Należy tylko przypomnieć, że omawiane przepisy odnoszą się do tzw. holdingów faktycznych, nie wykluczając możliwości tworzenia tzw. holdingów umownych, gdy spółka dominująca zawrze umowę o zarządzanie spółką zależną, a ta ostatnia umowę o odprowadzanie zysku do spółki dominującej. Przy skonstruowaniu przepisów prawa holdingowego przyjęto tzw. system opt-in (tj. spółki muszą się wyraźnie zgodzić na tę regulację), w przeciwieństwie do systemu opt-out, który by powodował, że przepisy art. 21(1) – art. 21(16) KSH działałyby z mocy prawa, zaś spółki pozostające w stosunkach dominacji i zależności musiałyby wyraźnie wyłączyć ich stosowanie.
Prof. dr hab. Andrzej Szumański profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Prywatnego UJ
Tekst został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2022” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2022”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
