Holistyczne zarządzanie zasobami jako droga Polski do GOZ
Recykling jest zasadniczą częścią gospodarki cyrkulacyjnej i istotnym rozwiązaniem, które sprzyja odejściu od obecnego paradygmatu „wyprodukuj – kup – wyrzuć”. Kiedy produkty osiągają koniec swojego cyklu życia, istnieje ryzyko, że potencjalne cenne surowce zostaną trwale utracone, jeśli nie poddamy ich recyklingowi.
To właśnie możliwość zawracania obiegu i wielokrotnego przetwarzania, które ograniczy narastające zanieczyszczanie środowiska odpadami, stanowi główny punkt dyskusji wśród ekspertów oraz przedstawicieli areny międzynarodowej. Cele w zakresie redukcji emisji przyjęte przez Unię Europejską czy Stany Zjednoczone są odpowiedzią na palącą potrzebę podjęcia zdecydowanych i pilnych działań, szczególnie w przypadku materiałów wysokoemisyjnych, takich jak tworzywa sztuczne i metal
Konieczna jest zatem dalekowzroczna i wolna od lokalnych ograniczeń polityka, która umożliwi odpowiedzialne zarządzanie zasobami naturalnymi na całym świecie. Poprzez znaczne zwiększenie skali recyklingu i poprawę globalnych praktyk związanych z zarządzaniem tymi zasobami emisja gazów cieplarnianych może zostać zmniejszona o 2,76 mld ton CO2 rocznie w porównaniu z obecnymi metodami neutralizacji odpadów – co odpowiadałoby usunięciu z dróg ponad 600 mln pojazdów osobowych rocznie.
Holistyczne zarządzanie zasobami i jego kluczowe elementy
Jako światowy lider w zakresie działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym firma TOMRA nieprzerwanie analizuje i optymalizuje metody pozwalające osiągać najwyższe możliwe wskaźniki recyklingu i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jednym z wypracowanych rozwiązań wraz z firmą Eunomia jest holistyczny system zarządzania zasobami („HRS”). Na bazie doświadczeń ze światowych rynków połączono sprawdzone techniki zarządzania odpadami, stosowane zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i regionalnym. Ramowe rozwiązania, które powinny być dodatkowo wspierane przez efektywne schematy rozszerzonej odpowiedzialności producenta, obejmują:
• selektywną zbiórkę bioodpadów, szkła, papieru, tekstyliów oraz sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
• wdrożenie systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach,
• sortowanie komunalnych odpadów zmieszanych.
Ostatni z powyższych elementów wpływa na zwiększenie wskaźników odzysku i recyklingu, wykraczając poza to, co mogą zapewnić pozostałe elementy modelu. To oznacza, że sortowanie pozwoli podwoić liczbę opakowań odzyskiwanych z całego strumienia, domykając w ten sposób obieg materiału, który nie został zebrany w ramach systemu depozytowego i selektywnej zbiórki. Warto również zaznaczyć, że spalanie lub składowanie tworzyw sztucznych i innych materiałów o wysokiej wartości opałowej generuje nadmierne i szkodliwe emisje gazów cieplarnianych.
Dlaczego potrzebujemy systemu kaucyjnego w Polsce?
Co roku na polski rynek wprowadzanych jest ponad 13 mld sztuk jednorazowych butelek czy puszek z napojami. 5 mld z nich nigdy nie trafia do recyklingu, a bardzo często nie trafia nawet do kosza na śmieci – zanieczyszczając nasze ulice, parki, lasy i jeziora. Natomiast obecnie działające systemy kaucyjne w Europie pozwalają osiągać najwyższe poziomy zbiórki odpadów opakowaniowych po napojach, zapewniając wysoką jakość surowca nadającego się do recyklingu. Na podstawie danych ze światowych rynków kaucyjnych, TOMRA przygotowała raport „Recykling się opłaca”. Opracowanie zawiera kluczowe wnioski oraz przedstawia rozwiązania, których zastosowanie – w oparciu o lokalne potrzeby – umożliwi stworzenie najefektywniejszego systemu kaucji na opakowania jednorazowe po napojach.
Przede wszystkim wydajność i wygoda. System kaucyjny ma zapobiegać zaśmiecaniu i zachęcać do recyklingu oraz motywować konsumentów do traktowania opakowań jako surowca, a nie jako odpadów. Dlatego konieczne jest uwzględnienie w nim szerokiego zakresu napojów i opakowań, aby w jak największym stopniu skłonić nabywcę do przekazania surowca do ponownego przetworzenia.
Aby uzyskać wysokie poziomy zwrotu surowców i jednocześnie stworzyć sprawiedliwe warunki konkurencji między ich producentami, konieczne jest dostosowanie się do sytuacji rynkowej i wzięcie pod uwagę trzech elementów: rodzaju napoju, materiału opakowaniowego oraz rozmiaru opakowania. Przepisy prawa powinny jasno określać, które napoje, rodzaje surowców i rozmiary opakowań zostaną objęte systemem. Pominięcie poszczególnych kategorii napojów czy opakowań może oznaczać, że tysiące ton surowców nadających się do ponownego wykorzystania w polskiej gospodarce zostaną zmarnowane.
Co więcej, wygodny zwrot opakowań jest kluczem do sprawnie działającego systemu kaucyjnego. Powinien on być łatwy, dostępny i uczciwy dla wszystkich użytkowników, z jasnymi zasadami działania. Przykładem jest obowiązek zbiórki przez punkty handlowe oraz jednolita i z góry określona przez rząd kwota kaucji.
W dziewięciu na dziesięć najlepiej funkcjonujących systemach kaucyjnych na świecie zastosowano zwrot do sklepu, osiągając średni wskaźnik zwrotu na poziomie 92 proc. W Polsce skutecznej realizacji systemu kaucyjnego sprzyjają rozbudowane sieci sklepów. A to ma ogromne znaczenie dla konsumentów, dla których ich bliskość i dostępność jest niezwykle istotna. Samym sklepom, poza częściej wracającymi klientami, system kaucyjny zapewnia opłatę logistyczną od każdego przyjętego opakowania.
Systemy kaucyjne angażują producentów napojów do zarządzania odbiorem opakowań i pokrywania kosztów systemu. Z zasady i w praktyce w najbardziej efektywnych modelach producenci reinwestują w system nieodebrane kaucje oraz przychody z surowców wtórnych. Jeżeli koszty przekraczają uzyskiwane przychody, wówczas różnica (koszt netto) jest pokrywana przez producentów.
Choć wydajność, wygoda i odpowiedzialność producenta są fundamentami wydajnego systemu kaucyjnego, będzie on niekompletny bez odpowiednich mechanizmów kontroli. We wskazanych w raporcie krajach z systemami o najwyższych wynikach zbiórki procedury egzekwowania przepisów są jasno określone w ustawie i rozporządzeniach, włączając w to kary i organ władzy uprawniony do ich egzekwowania.
Ponad 40 mld zbieranych co roku opakowań po napojach
Każdego roku maszyny TOMRA zbierają ponad 40 mld pustych opakowań po napojach: zwracając kwoty kaucji konsumentom lub przekazując je na cele charytatywne, zawracając miliony ton plastiku ze składowisk odpadów i z oceanów oraz zabezpieczając wysoką jakość strumienia odpadów do recyklingu, tworząc nowe miejsca pracy i wspierając przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
TOMRA jest globalnym liderem w produkcji technologii optymalizującej odzyskiwanie, ponowne użycie oraz zmniejszenie ilości odpadów w przemyśle żywnościowym, recyklingowym oraz wydobywczym. Jest też dostawcą maszyn sortujących opartych na technologiach optycznych w przemyśle recyklingowym oraz liderem w technologii do sortowania strumieni odpadów komunalnych, handlowych i przemysłowych. Jej urządzenia znajdują się także w około stu polskich zakładach sortowania, m.in. w niedawno uruchomionym zakładzie w Bochni. Jednocześnie TOMRA ma 50-letnie doświadczenie w zakresie projektowania i wdrażania systemów kaucyjnych, zdobyte poprzez działanie w 40 systemach na całym świecie. Firma zrealizowała w sumie ponad 80 tys. instalacji swoich maszyn na ponad 80 światowych rynkach.
Od 2005 roku firma produkuje i montuje w Polsce elementy do recyklomatów. Zakład produkcyjny w Mysłowicach zatrudnia niemal 500 osób przy obecnej zdolności produkcyjnej ok. 8 tys. maszyn rocznie. Zdolność produkcyjna zakładu – ponad 10 tys. produktów rocznie – może być zwiększona w razie potrzeby.
Rozwiązania TOMRA są sprawdzonym i skutecznym wsparciem dla Polski w osiągnięciu celu, jakim jest stworzenie cyrkularnej gospodarki. Nasz kraj, tak jak pozostałe państwa, ma ważne zadanie, którego efektem ma być czystsze środowisko i bezpieczna przyszłość dla mieszkańców. Dlatego tak istotne są odpowiednie kroki, które usuną z polskich miast, lasów czy plaż niepotrzebne śmieci oraz będą wspierać rozwój lokalnych firm zajmujących się recyklingiem.
Anna Sapota
wiceprezes ds. public affairs dla Europy Północno-Wschodniej, TOMRA
