Cyrkularna gospodarka i bezpieczeństwo surowcowe
Jesteśmy na dobrej drodze, ale nie możemy spocząć na laurach - Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla Europy Północno-Wschodniej w Grupie TOMRA na łamach specjalnego wydawnictwa podsumowującego kilkumiesięczny cykl debat „Forum wGospodarce.pl”
Pewnym krokiem zbliżamy się do stworzenia systemu, który pomoże rozwiązać problem z marnotrawstwem surowców i pobudzi gospodarkę obiegu zamkniętego. Dzięki systemowi kaucyjnemu Polska będzie w stanie zbliżyć się do celów recyklingowych, które UE nałożyła na kraje członkowskie.
Do 2035 r. powinniśmy osiągać co najmniej 65% recyklingu wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych. Co więcej, system przyczyni się do zwiększenia poziomów recyklingu w gminach poprzez raportowanie poziomów zbiórki, co do którego pojawił się zapis w projekcie ustawy. Jako TOMRA – firma, która ma wieloletnie doświadczenie w tworzeniu rozwiązań do holistycznego gospodarowania odpadami i surowcami – w pełni popieramy wszystkie zapisy, które w przejrzysty sposób opisują role i obowiązki zaangażowanych interesariuszy. Liczymy, że polscy konsumenci będą mogli powszechnie oddawać do recyklingu zużyte opakowania po napojach już w 2025 roku. Żeby tak się stało, koniecznie jest zatwierdzenie ustawy o systemie kaucyjnym możliwie jak najszybciej, jeszcze w tym roku.
Konsumenci popierają system kaucyjny
To, że konsumenci będą chcieli angażować się w system kaucyjny, pokazują chociażby wyniki badań przeprowadzanych w ostatnim czasie. Przykładowo: ostatni raport firmy Insight Lab z lutego 2023 roku wykazał, że zdecydowana większość respondentów jest za jak najszybszym uruchomieniem systemu, a najszerszą deklarującą to grupą były osoby powyżej 65. roku życia – aż 76%. Takiego zdania jest też ponad 60% mieszkańców wsi i małych miasteczek, którzy dostrzegają również negatywny wpływ braku systemu kaucyjnego na środowisko. Aż 83% badanych deklaruje, że możliwość zbiórki opakowań po napojach w sklepie, w którym zazwyczaj robią zakupy, będzie mobilizująca do ich oddawania.
To pokazuje, że system kaucyjny powinien w dużej mierze odpowiadać na lokalne potrzeby mieszkańców – wszak to oni kupują i zwracają wykorzystane opakowania po napojach do sklepów czy innych punktów zbiórki. Wsłuchując się w te potrzeby, mamy szansę stworzyć system, w którym odpady stają się kluczową częścią gospodarki o obiegu zamkniętym, czyli mogą być wykorzystywane wielokrotnie, i w ten sposób ograniczyć nie tylko zużycie surowców naturalnych, lecz także zaśmiecanie środowiska – plaż, lasów i przestrzeni publicznych, których oczyszczanie kosztuje nas miliony złotych.
Wygoda jest kluczem do DZIAŁANIA SYSTEMU
Jednak aby przynieść zamierzone efekty, system kaucyjny powinien być wygodny dla konsumentów. Oznacza to, że kaucja nie powinna być obarczona podatkiem od towarów i usług (VAT), a sklepów odbierających opakowania, czy to automatycznie, czy manualnie, powinno być wystarczająco dużo. Wydajne systemy skutecznie zapewniają konsumentom punkty zwrotu opakowań, proporcjonalnie do gęstości punktów sprzedaży detalicznej. Inaczej mówiąc, należy przyjąć stosunek 1 punktu zbiórki na każde 1000 osób. Ze względu na większą liczbę ludności na obszarach miejskich w efektywnie działających systemach pokrycie punktami jest większe właśnie tam. Przykładowo liczba punktów zbiórki na kilometr kwadratowy w całej Norwegii wynosi 0,3, ale w stolicy kraju – Oslo – już 11.
Szacujemy, że w Polsce będziemy mieli niemal 37 tysięcy punktów zbiórki – manualnej i automatycznej, licząc razem z punktami dobrowolnymi, co daje 1 punkt na 1032 osoby. Czy takie pokrycie jest możliwe? Tak, bo małe sklepy będą chciały przyłączyć się do systemu. Metraż nie będzie miał tu znaczenia. Liczyć się będą korzyści dla punktu handlowo-usługowego. Jak pokazały bowiem badania TOMRA Collection, przeprowadzone w siedmiu europejskich krajach z systemem kaucyjnym, możliwość zwrotu opakowań w sklepach pozytywnie wpływa na sprzedaż. 87% badanych przeznacza zwróconą kwotę kaucji na zakupy spożywcze w tym samym sklepie, w którym mogli oddać zużyte butelki i puszki. Respondenci zwracali też uwagę na bliskość sklepu oraz wygodę samego procesu zwrotu. Duże znaczenie mają także kwestie organizacyjne, czyli w skrócie – wygodne opcje zwrotu, do których zaliczono recyklomaty.
Gwarantowany dostęp do technologii
TOMRA jest globalnym liderem w produkcji technologii optymalizującej odzyskiwanie, ponowne użycie oraz zmniejszenie ilości odpadów w przemyśle żywnościowym, recyklingowym oraz wydobywczym. Jest też dostawcą maszyn sortujących opartych o technologie optyczne w przemyśle recyklingowym oraz liderem w technologii do sortowania strumieni odpadów komunalnych, handlowych i przemysłowych. Jej urządzenia znajdują się także w około stu polskich zakładach sortowania. TOMRA ma także ponad 50-letnie doświadczenie w zakresie projektowania i wdrażania systemów kaucyjnych, zdobyte poprzez udział w ponad 40 systemach na całym świecie. Firma zainstalowała już około 85 000 recyklomatów, do których rocznie trafia ponad 45 miliardów zużytych i nadających się do recyklingu opakowań.
Wszystkie sklepy w Polsce – zarówno te, które obligatoryjnie będą uczestniczyć w systemie, jak i te, które zdecydują się na to dobrowolnie – będą miały dostęp do zaawansowanej technologii, ułatwiającej zbiórkę automatyczną. TOMRA produkuje recyklomaty przeznaczone na rynek europejski w Polsce, Estonii i Norwegii. Skala produkcji jest na takim poziomie, aby w ciągu roku dostarczyć maszyny do polskich punktów handlowo-usługowych, które będą tego potrzebować. Te zdolności produkcyjne, w razie potrzeby, mogą zostać jeszcze zwiększone. Jesteśmy więc pewni, że pod kątem technologicznym Polska będzie gotowa na 1 stycznia 2025 roku, czyli spodziewany dzień uruchomienia systemu kaucyjnego.
Pewne źródło do własnych zasobów
Niestety, Polska traci rocznie miliardy sztuk opakowań po napojach, które nadają się do recyklingu. System kaucyjny pozwoli odzyskać około 90 proc. z prawie 700 tys. ton odpadów opakowaniowych po napojach, co przyniesie blisko 610 tys. ton własnych surowców do ponownego przetworzenia lub sprzedaży. W obecnych warunkach ekonomicznych i przy zerwanych łańcuchach dostaw oraz trudnościach w dostępie do surowców tworzenie własnych źródeł dostępu do tworzyw sztucznych czy metali jest niezwykle ważne. W ten sposób Polska zyska pewne źródła dostępu do zasobów, które – wykorzystywane w kraju – będą miały istotny wpływ na budowę bezpieczeństwa surowcowego, a także na sam budżet państwa. Co więcej, system kaucyjny wpłynie na obniżenie kwoty podatku od plastiku, który nasz kraj co roku płaci. Każdy kilogram takich opakowań kosztuje Polskę 0,80 euro, czyli łącznie aż 1,7 mld zł. Zakładane dodatkowe 105 tys. ton plastiku, które uda się odzyskać i przetworzyć dzięki systemowi kaucyjnemu, pozwoli zaoszczędzić ok. 84 mln euro, a to oznacza prawie 400 mln zł rocznie więcej w polskim budżecie.
System kaucyjny to jednak nie wszystko
Warto pamiętać, że system kaucyjny jest ważną częścią dużo większej całości. Dzięki zebranym doświadczeniom i praktykom ze światowych rynków TOMRA opracowała wraz z firmą Eunomia kompleksowe podejście w tej kwestii – holistyczny system zarządzania zasobami. Poza systemem kaucyjnym zalicza się do niego selektywna zbiórka bioodpadów, szkła, papieru, tekstyliów oraz sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a także sortowanie komunalnych odpadów zmieszanych, które wpływa na zwiększenie wskaźników odzysku i recyklingu, wykraczając poza to, co mogą zapewnić pozostałe elementy modelu. To oznacza, że sortowanie pozwoli podwoić liczbę opakowań odzyskiwanych z całego strumienia i w ten sposób domknie obieg materiału, który nie został zebrany w ramach systemu kaucyjnego i selektywnej zbiórki. Warto również zaznaczyć, że spalanie lub składowanie tworzyw sztucznych i innych materiałów o wysokiej wartości opałowej generuje nadmierne i szkodliwe emisje gazów cieplarnianych.
Co niezwykle ważne – całość powinna być wspierana przez efektywne schematy rozszerzonej odpowiedzialności producenta, w tym dla opakowań. ROP to strategia ochrony środowiska nakładająca na producentów odpowiedzialność za całkowity cykl życia produktu przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnego odziaływania na środowisko. Konieczne są zatem jasne, efektywne zasady, które odpowiedzą na cele opakowaniowe, zbiórki i recyklingowe. Wszystkie te cele skupiają się na jeden główny – cel środowiskowy. TOMRA w raporcie „ROP bez tajemnic. Ramy polityki dla gospodarki o obiegu zamkniętym” zebrała pięć najważniejszych wymogów. Są nimi: cyrkularność, która nadaje priorytet hierarchii postępowania z odpadami, zachęca do ekoprojektowania i wykorzystuje wiarygodne metody pomiarowe; wydajność, która obejmuje dobrze zdefiniowany zakres schematu ROP, jasne role i obowiązki zaangażowanych w niego interesariuszy oraz kompleksowe cele; wygodny i przyjazny dla użytkownika system zwiększający ilość cennych zasobów, które są zbierane i skutecznie przetwarzane; odpowiedzialność producenta, która ustanawia jasne zasady gospodarowania odpadami opakowaniowymi i sposób finansowania systemu, oraz integralność systemu, która zapewnia przejrzystość i zgodność z przepisami, aby wspierać osiąganie celów.
Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami tego raportu oraz innych opracowań TOMRA na oficjalnej stronie: https://circular-economy.tomra.com/resources.
Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla Europy Północno-Wschodniej w Grupie TOMRA
Forum wGospodarce.pl
… to przedsięwzięcie Grupy Medialnej Fratria - coroczna platforma wymiany doświadczeń, prognoz i wyzwań między liderami administracji rządowej i biznesu. Celem Forum jest wspólne wypracowanie możliwych kierunków rozwoju konkurencyjności polskich firm na rynku światowym i zwiększenia poziomu reinwestycji globalnych marek w Polsce. W tym roku szczególnie ważne stały się debaty dotyczące kryzysu energetycznego i surowcowego oraz szeroko rozumianego bezpieczeństwa w obliczu trwającej wojny w Ukrainie.
