BGK opracował raport o kondycji samorządów

Sytuacja finansowa polskich samorządów na koniec 2022 r. poprawiła się w stosunku do 2021 r. przede wszystkim w wymiarze inwestycyjnym, zmalał też poziom zadłużenia w relacji do PKB - wynika z opublikowanego we wtorek raportu BGK.

W raporcie zaznaczono jednocześnie, że obserwowany był za to spadek nadwyżki operacyjnej (w odniesieniu do PKB nie była ona na tak niskim poziomie nawet w 2020 roku) i spadek tempa wzrostu PIT per capita – po raz pierwszy w analizowanym okresie (2018-22) skumulowana zmiana PIT per capita była niższa niż skumulowany wzrost PKB w cenach bieżących.

Zgodnie z publikacją nadwyżka operacyjna w całym sektorze spadła w 2022 roku do 26,8 mld zł z 36,6 mld zł rok wcześniej. Wyjaśniono, że zmiana ta była oczekiwaną konsekwencją nadzwyczajnego wyniku osiągniętego przez polskie samorządy na koniec 2021 roku. Wynik ten był następstwem jednorazowych transferów z budżetu centralnego zrealizowanych w grudniu 2021 roku.

„Choć nominalnie nadwyżka operacyjna sektora na koniec 2022 roku znalazła się powyżej poziomów obserwowanych w latach 2018-2020, to jeżeli odnieść jej wartość do dochodów bieżących samorządów albo do PKB Polski, sytuacja nie była już tak korzystna. Nadwyżka operacyjna całego sektora stanowiła na koniec 2022 roku zaledwie 0,87 proc. PKB – wyraźnie mniej niż w latach poprzedzających pandemię, a nawet mniej niż w roku 2020” - czytamy.

Według badania BGK, dochody ogółem sektora samorządowego rosną od 2018 roku w tempie zbliżonym do 10 proc. rocznie. W roku 2022 wzrost wyniósł jednak wyraźnie mniej, gdyż było to 3,7 proc. Oznacza to, że o ile w ostatnich latach dochody sektora wahały się w przedziale 12-13 proc. PKB, w ostatnim roku ta relacja spadła do 11,3 proc. W konsekwencji również relacja dochodów podatkowych i innych opłat lokalnych do PKB wyniosła w 2022 roku zauważalnie mniej niż w latach 2018-2021.

Z raportu wynika, że dochody bieżące i majątkowe ogółu JST na koniec roku 2022 wyniosły 345,7 mld zł, podczas gdy rok wcześniej było to 333,4 mld zł.

Zgodnie z raportem wydatki majątkowe samorządów wzrosły w 2022 roku o 13,1 mld zł, czyli o ponad 25 proc. Oznacza to, że w ujęciu nominalnym osiągnęły one poziom nieobserwowany w ostatniej dekadzie.

„Jeżeli jednak odnieść wartość wydatków majątkowych do PKB, to należy stwierdzić, że sytuacja była w 2022 roku lepsza niż w latach 2020 i 2021, ale nie tak dobra jak w latach wcześniejszych. Również udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem w roku 2022 znalazł się na poziomie wyższym niż w latach 2019-2021 ale wciąż wyraźnie niżej niż w roku 2018 (o 2 pp.)” - dodano.

Jak podano w raporcie, wydatki samorządów w 2022 wyniosły 353,9 mld zł, a w roku 2021 było to 315,9 mld zł.

Podkreślono także, że sytuacja zadłużeniowa całego sektora ulega powolnej poprawie. O ile wartość nominalna zobowiązań od roku 2020 utrzymuje się na stabilnym poziomie (około 90 mld zł), to w relacji do PKB dług samorządów szybko maleje.

Jak wyjaśniono, ważnym bodźcem do ograniczania zadłużenia jest rosnący koszt obsługi długu. W 2022 r. koszty związane z ratami i odsetkami wynosiły ponad połowę nadwyżki operacyjnej samorządów. Udział ten rośnie w ostatnich latach (pomijając rok 2021 z rekordowo wysoką nadwyżką operacyjną).

Zauważono, że wśród gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich można każdorazowo wyróżnić trzy grupy o podobnych charakterystykach. Gminy najzamożniejsze (klaster A) rozwijają się najwolniej i w największym stopniu polegają na dochodach własnych. Są to jednostki najbardziej atrakcyjne ze względu na jakość infrastruktury. Gminy należące do klastra pośredniego (klaster B) są zawsze najbardziej liczne i najlepiej odzwierciedlają populację, mają najwyższe zadłużenie i inwestują najmniej. Gminy najbiedniejsze (klaster C) rozwijają się za to najszybciej. Mają jednak najtrudniejszą sytuację demograficzną.

Zwrócono uwagę, że wyniki badania sugerują, iż tradycyjny podział geograficzny Polski na wschodnią i zachodnią część kraju nadal jest widoczny w danych. Wyraźnie bowiem widać, że gminy zaliczone do klastra A koncentrują się w Polsce zachodniej i centralnej (wokół Warszawy i Łodzi), a gminy, które przypisano do klastra C przeważają na wschodzie (głównie w województwach podlaskim i lubelskim). W dużej mierze jest to jednak konsekwencja faktu, że w Polsce wschodniej znajduje się proporcjonalnie więcej gmin wiejskich niż na zachodzie kraju, a to gminy wiejskie i miejsko-wiejskie były zaliczane do klastra C najczęściej.

Czytaj także: Niższa inflacja pomoże pod koniec roku w odbiciu konsumpcji

Czytaj także: Perspektywy zawodowe młodych Polaków

PAP/rb