85 lat tradycji ZUS
Od pierwszych chwil odzyskanej w 1918 r. niepodległości twórcy państwa polskiego traktowali ubezpieczenia społeczne jako istotny element budowania państwowości. Natychmiast rozpoczęto tworzenie jednolitego prawodawstwa ubezpieczeniowego, uznanego wówczas za jedno z najnowocześniejszych w Europie
Jego twórcy zdawali sobie doskonale sprawę z wielkiej roli ubezpieczeń społecznych w budowaniu solidaryzmu społecznego i społeczeństwa obywatelskiego. Na straży praw, przywilejów i obowiązków ubezpieczonych w 1934 r. postawiono Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Nie minęły dwa tygodnie od odzyskania niepodległości, gdy 23 listopada 1918 r. naczelnik państwa Józef Piłsudski przyznał robotnikom i pracownikom przemysłu specjalny jednorazowy zasiłek. Na jednolity system ubezpieczeń trzeba było poczekać jeszcze kilkanaście lat.
W maju 1920 r. została uchwalona pierwsza ustawa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. Następnym krokiem były ubezpieczenia od wypadków przy pracy i ubezpieczenia w razie zgonu. Świadczenia emerytalne wypłacane w Polsce pod koniec lat 20. XX w. były jednymi z najwyższych w Europie. Nowością były ubezpieczenia od bezrobocia ustanowione w 1924 r. Polska była trzecim europejskim krajem po Austrii i Włoszech, w którym funkcjonowały one jako obowiązkowe.
Po wielu burzliwych debatach parlamentarnych i dyskusjach toczących się na łamach prasy 28 marca 1933 r. Sejm RP uchwalił ustawę scalającą system ubezpieczeń społecznych, obejmując wszystkie ich rodzaje: chorobowe i macierzyńskie, wypadkowe przy pracy i wynikające z chorób zawodowych, emerytalne robotników oraz emerytalne pracowników umysłowych, a także od bezrobocia.
Zgodnie z zapisami ustawy w celu odpowiedniego „wykonywania ubezpieczeń” utworzono ubezpieczalnie społeczne i cztery zakłady ubezpieczeń społecznych będące członkami Izby Ubezpieczeń Społecznych.
Na mocy ustawy scalającej z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym i rozporządzenia prezydenta RP z 24 października 1934 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym zostaje powołany do życia Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Zakład obejmował swoim działaniem cały obszar Rzeczypospolitej, a jego siedzibą była Warszawa. Pierwszymi dyrektorami ZUS byli Jan Włodzimierz Lgocki i Tadeusz Dyboski. Zakładowi powierzono zarząd nad pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi: Funduszem Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników, Funduszem Ubezpieczenia Emerytalnego Pracowników Umysłowych, Funduszem Ubezpieczenia od Wypadków i Chorób Zawodowych, Funduszem Ubezpieczenia na Wypadek Braku Pracy dla Pracowników Umysłowych i Ogólnym Funduszem Ubezpieczenia na Wypadek Choroby i Macierzyństwa.
Powołanie ZUS umożliwiło sprawniejsze powiązanie ubezpieczeń społecznych z polityką społeczno-gospodarczą kraju. Było to działanie iście nowatorskie, dostrzeżono bowiem i podkreślono związek między rozwojem gospodarczym a troską o kapitał społeczny. II Rzeczpospolita w latach 30. XX w. nie tylko zbudowała Gdynię i Centralny Okręg Przemysłowy, nie tylko rozwijała nowoczesny w skali europejskiej przemysł chemiczny i spożywczy oraz nowoczesny przemysł zbrojeniowy, ale także szukała sposobów na zapewnienie trwałego wzrostu ekonomicznego poprzez prowadzenie odpowiedzialnej i kreatywnej polityki społecznej.
Pod koniec lat 30. XX w. ZUS był uznawany za jedną z najszybciej rozwijających się instytucji ubezpieczeniowych w Europie. W ostatnich miesiącach 1938 r. wartość majątku ZUS szacowano na 1,5 mld zł (obecnie suma ta wynosiłaby od 10,5 mld zł, biorąc pod uwagę siłę nabywczą złotego, do 22,5 mld zł, biorąc pod uwagę parytet w złocie). W czasie II wojny światowej ZUS dopisał do swojej historii chlubne karty działalności. Po klęsce wrześniowej finanse funduszy ubezpieczeniowych zostały zrujnowane. Pracownicy ubezpieczeń społecznych – mimo grożących za to surowych kar – licznie zasilali szeregi konspiracji niepodległościowej, w wielu też wypadkach ją wspierali. Pod koniec wojny, korzystając ze swego doświadczenia, podejmowali przygotowania do reformy systemu ubez-pieczeń. Mimo toczącej się wojny władze polskie na emigracji pracowały nad szczegółowymi projektami reformy systemu ubezpieczeń społecznych, która miałaby wejść w życie po zakończeniu działań zbrojnych. Były one na bieżąco konsultowane z ekspertami pozostającymi w kraju.
W sprawozdaniu sporządzonym w 1945 r. przez dyrektora naczelnego ZUS Józefa Pasternaka straty wojenne Zakładu oszacowano na ponad 860 mln ówczesnych złotych. Warunki funkcjonowania były trudne, a jednocześnie państwo starało się coraz bardziej ograniczać samorządność i samodzielność, zwłaszcza finansową. W 1951 r. finanse ubezpieczeń społecznych włączono w pełni do budżetu państwa, a składki na ubezpieczenie przybrały cechy podatku i przez późniejsze dekady tak właśnie były traktowane. Całkowita likwidacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nastąpiła w 1955 r., a jego zadania, wzorem rozwiązań radzieckich, przejęły związki zawodowe. Kiedy się jednak okazało, że związki nie radzą sobie z takim wyzwaniem, ustawą z 13 kwietnia 1960 r. działalność Zakładu została reaktywowana.
Gdy do walki o normalność ruszyła Solidarność, wśród 21 postulatów ogłoszonych przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Stoczni Gdańskiej znalazły się m.in. trzy dotyczące ubezpieczeń społecznych. Wprowadzenie stanu zablokowało ich realizację. Pod koniec lat 80. XX w. kryzys państwa wymusił zmiany ustrojowe. Utworzono Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (1986 r.), który miał zapewnić racjonalne finansowanie świadczeń. Ubezpieczenia, wzorem rozwiązań przedwojennych, zostały wydzielone z budżetu państwa. ZUS zarządza tym funduszem do dziś.
Po 1989 r. Polacy przeżywali społeczny szok spowodowany transformacją i gigantyczną inflacją. Gdy po likwidacji wielu przedsiębiorstw skurczył się rynek pracy, wiele osób podjęło decyzję o wcześniejszym przejściu na emeryturę, aby uchronić się przed bezrobociem. Gwałtownie wzrastała liczba wypłacanych świadczeń. W tych trudnych warunkach gospodarczo-finansowych ZUS musiał funkcjonować sprawnie. Konieczne stało się zreformowanie systemu ubezpieczeń. Reforma weszła w życie w 1999 r. Jej istotą była zmiana sposobu obliczania emerytury, której wysokość miała zależeć przede wszystkim od sumy odprowadzonych składek, a nie jak dotąd głównie od stażu pracy. Ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe zostały rozdzielone finansowo i organizacyjnie.
Dziś, mimo wielu zadań wynikających z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ZUS wywiązuje się ze swojego podstawowego zadania, jakim jest terminowa wypłata świadczeń dla ponad 7,9 mln emerytów i rencistów oraz pozostałych obywateli naszego kraju na kwotę ponad 200 mld zł rocznie. Jednocześnie Zakład wciąż podnosi jakość obsługi klientów w swoich placówkach i poza nimi, m.in. oddając do dyspozycji e-urząd – Platformę Usług Elektronicznych. AR
Jan Włodzimierz Lgocki, pierwszy dyrektor ZUS Urodził się 2 stycznia 1889 r. w Kaliszu. Ukończył Szkołę Handlową Kupiectwa Łódzkiego. W latach 1909–1911 studiował za granicą – najpierw w akademii handlowej w Wiedniu, a następnie w Lipsku. Po wejściu w życie ustawy scaleniowej, na początku 1934 r., został dyrektorem Izby Ubezpieczeń Społecznych, a następnie, po powołaniu do życia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – jego pierwszym dyrektorem naczelnym.
Tadeusz Dyboski, drugi dyrektor naczelny ZUS
Urodził się 4 października 1891 r. w Cieszynie. Rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Kontynuował je w Monachium i Grazu, gdzie w 1914 r. uzyskał tytuł doktora (specjalizacja: dermatologia). W 1938 r. został dyrektorem naczelnym ZUS. Funkcję tę pełnił do wybuchu II wojny światowej.
