Nowy mocarstwowy plan Rosji. Zaczną od miast

Aby pobudzić gospodarczo obszar Syberii oraz odpowiedzieć na pojawiające się wyzwania wewnętrzne i zewnętrzne, władze Rosji zaplanowały inwestycje urbanistyczne w kilku znaczących już ośrodkach miejskich poprzez wybudowanie tzw. miast sputników (satelickich).

Pierwszą była inicjatywa Ministerstwa Rozwoju Rosyjskiego Dalekiego Wschodu i Arktyki, które w sierpniu ogłosiło plan budowy nowego miasta na Dalekim Wschodzie, które miałoby powstać 30 kilometrów od Władywostoku i 50 km od granicy z Chinami. Według planów w mieście ma mieszkać około 300 tys. ludzi, a wraz z pobliskim Władywostokiem i miastem Artiom stworzą milionową aglomerację. Nie podano jednak realnej daty rozpoczęcia budowy a jedynie deklaracje, że ma to nastąpić „w sprzyjającej sytuacji ekonomicznej”.

Kolejne miasto ma powstać z inicjatywy Dimitra Rogozina (szefa Roskosmosu). Ma być położone w Kraju Amurskim w bezpośrednim sąsiedztwie rosyjskiego kosmodromu. Mieszkańcy miasta mają zostać zatrudnieni w sektorze kosmicznym oraz produkcji rakiet ale nie tylko. Temat został podjęty również przez ministra obrony Sergieja Szojgu, który również wspomina o budowie kilku miast na Syberii. W większości nie są to nowe projekty, a jedynie próba rewitalizacji pomysłów, czy planów z okresu ZSRR. W niektórych propozycjach dotyczących realizacji pojedynczych projektów mówi się nawet o roku 2034.

Idea miast - satelitów

Rzecznik Kremla Dymitri Pieskow zapytany o budowę miast odpowiedział, że „jest to projekt niezbędny do rozwoju państwa”. Co specyficzne, od tego projektu jakby dystansuje się Władimir Putin. W Federacji Rosyjskiej przyjęło się, że państwo to Putin, a podjęcie takiego projektu wiąże się z prestiżem i dla wielu mieszkańców jest formą rewitalizacji państwa. Możliwe jednak, że władze moskiewskie starają się walczyć o wyborców z biednej Syberii jednocześnie starając się pokazać, że władza jest zdekoncentrowana i nie przypisana tylko do bogatej Moskwy.

Sama idea miast satelitów nie jest rzeczą nową dla mieszkańców byłego ZSRR. Miasta takie były dobudówkami/sypialniami do istniejących kompleksów produkcyjnych, w których ich mieszkańcy pracowali. Współcześnie Rosja tym ambitnym projektem zamierza odeprzeć zagrożenie związane z rosnącym zainteresowaniem Chin tym regionem, włączyć się w szybko narastający konflikt o dominowanie w obszarze Pacyfiku jak i wzmocnić sytuację gospodarczą i społeczną Syberii. W założeniach projekt ma wiele plusów jednak spotyka się również z niechęcią społeczną, której podłożem jest obecna sytuacja w Rosji.

Przy ogromnej skali korupcji, projekty tego typu są doskonałą okazją do marnotrawienia i przepuszczania pieniędzy pokazują to dobitnie przykłady Igrzysk Olimpijskich w Soczi czy rozbudowa kompleksu Kosmodromu, podczas których media raportowały o wielomiliardowych oszustwach.

W Rosji stawianie podobnych projektów „od zera” i „z niczego”, bez podstaw ekonomicznych, czy społecznych ma długą tradycję i kończyło się w różny sposób. Pozytywnym przykładem jest Sankt Petersburg, zbudowany w XVIII wieku na bagnach stał się perłą w koronie Romanowów i oknem na Europę. Czy Sputniki na dalekim wschodzie Rosji będą odgrywały podobną rolę pokaże czas.

Kolonialna analogia

Podbój Syberii rozpoczął się jeszcze w XVI wieku, kiedy rosyjscy carowie zainteresowali się bezkresem tajgi i futrami zwierząt. Początek podboju Syberii datowany jest na rok 1581 kiedy na teren chanatu syberyjskiego wtargnął pierwszy oddział Kozaków. Na nowych ziemiach budowano kolejne umocnione osady nazywane ostrowami, a ich znaczenie miało charakter przede wszystkim militarny. U podłożu tych umocnionych osad zaczęły stopniowo powstawać kolejne miasta. Głównym celem podboju była chęć eksploatacji znajdujących się tam bogactw naturalnych. Kolejne faktorie zakładane w coraz bardziej odległych miejscach wytyczały kierunek pozyskania surowców, futer czy drewna i stały się symbole panowania i wyzysku tych ziem.

Kolejne podboje imperium rosyjskiego przesuwające granice na wschód były tłumaczone dążeniem do zapewnienia bezpieczeństwa w oparciu o naturalne granice. Od XVIII wieku Syberia była również miejscem zsyłek karnych ze wszystkich regionów Imperium. Na katorgę w dużej mierze byli zsyłani przeciwnicy polityczni w tym Polacy zsyłani masowo po Powstaniu Listopadowym i Styczniowym. W XX wieku Rosja Radziecka rozwijała projekty rozbudowy centrów przemysłowych i miast wokół nich skupionych. Proces ten został zainicjowany podczas II Wojny Światowej kiedy fabryki z zachodniej części masowo były przenoszone na wschód. Tak powstały największe miasta Syberii. Dzisiaj Rosja chce wskrzesić tę idę budując od podstaw nowe miasta - sputniki . Syberia była dla imperium rosyjskiego dzikim obszarem, ale ani imperium ani ZSRR czy współczesna federacja nie przyczyniła się do jej rozwoju gospodarując tam ekstensywnie – więcej czerpiąc niż dając. Współcześni badacze widzą tu analogię do systemu kolonialnego stosowanego przez Francuzów, Brytyjczyków czy Niemców w swoich obszarach zamorskich. Dzisiejsza Syberia to mięśnie współczesnej Rosji. To stamtąd kolos na glinianych nogach czerpię energię z paliw kopalnianych, w szczególności z gazu i ropy naftowej, ale również metali ziem rzadkich. O jej bezkresie najlepiej świadczą dane geograficzne. Jej powierzchnia to ponad 13 mln km kw. (47 razy większa od Polski) co stanowi 10 proc. powierzchni ziemi oraz 76 proc. całości powierzchni Rosji. Zamieszkuje ją zaledwie 33,8 miliona mieszkańców co stanowi zaledwie 24 proc. wszystkich obywateli Rosji. Gęstość zaludnienia tego regionu jest zróżnicowana i średnio wynosi według szacunków około 2,5 osoby na km kw. (dla porównania w Polsce średnia gęstość zaludnienia to 123 osoby na km kw.). Tak wielkie terytorium niezagospodarowane to ciekawa perspektywa szczególnie dla Chin, którego średnia gęstość zaludnienia jest znacznie wyższa. Syberia to dla Chin ciekawy teren ekspansji gospodarczej i etnicznej.

Obszar rywalizacji

Syberia jest niezwykle istotnym terytorium obecnej Federacji Rosyjskiej w szczególności pod względem gospodarczym, ale również geopolitycznym. Początek XXI wieku to bezkompromisowa światowa hegemonia USA. Świat unipolarny z USA jako jedynym światowym mocarstwem przeobraża się ustępując miejsca relacjom multipolarnym. W ostatnim czasie Chiny zyskują gospodarczo, politycznie i militarnie. Rosja nadal gra w drugiej lidze - regionalnych hegemonów ale z wielkimi ambicjami i charakterystycznym agresywnym podejściu do realizacji swoich celów. Postępuje przeniesienie ciężaru relacji międzynarodowych z Europy na Daleki Wschód (obszar Pacyfiku) właśnie za sprawą rosnącej potęgi Chin. Rozpoczęła się walka o wpływy w tym regionie między Chinami i USA. Tworzą się nowe sojusze/kooperacje: Chin z Rosją oraz chcące przeciwstawić się rosnącej potędze Państwa Środka - USA, Japonii i Australii.

W tym zestawieniu Rosja odgrywa tu rolę drugorzędną sprowadzającą się do dostarczania surowców do rosnących Chin. Świadczą o tym kolejne umowy o współpracy gospodarczej, w tym podpisany w 2014 r. traktat o dostarczeniu gazu z Federacji Rosyjskiej do Chin z perspektywą trwania przez najbliższe 30 lat. O dobrych relacjach między obu państwami świadczy też wysoka intensywność spotkań obu przywódców. W latach 2014 – 2020 spotkali się 30 razy.

Należy jednak pamiętać, że relacje Rosji i Chin historycznie w przeważającej części nie były przyjacielskie. Zaczynając od XIX wieku kiedy Rosja była w grupie państw Europy Zachodniej, które narzuciły nierówne traktaty handlowe Chinom. Po Rewolucji Październikowej nastąpiło zbliżenie związane ze współpracą państw socjalistycznych. Eskalacja wzajemnej niechęci rosnąca od drugiej połowy lat 50 doprowadziła w 1969 r. do sytuacji, w której oba państwa stanęły na progu wojny. Chłodne stosunki utrzymały się do upadku ZSRR a w latach 90 przeszły w stan ambiwalencji.

Druga dekada XXI wieku oraz stan obecny to penetracja gospodarcza Chin w regionie Azji Centralnej, która uznawana jest od XIX wieku za witalny obszar interesów Rosji. Chiny starają się również pozyskać innych partnerów z obszaru Europy Wschodniej, tworząc różne opcje współpracy wokół np. koncepcji nowego jedwabnego szlaku, czy Inicjatywy 16+1, która ostatecznie nie zakończyła się znaczącym sukcesem. Pośród nich możemy wymienić np. Białoruś, której przywódca upatrywał możliwości dywersyfikacji relacji i legitymizacji dla swoich rządów w nawiązaniu współpracy z komunistycznymi Chinami. Jest to przykład, który pokazuje jak powierzchowna, nietrwała i zorientowana na interesy gospodarcze jest obecna współpraca Rosji i Chin.

Dr Karol Kwietniewski