Państwowe fundusze majątkowe jako narzędzie wojny ekonomicznej

Trwa wojna ekonomiczna

7 stycznia 2009 roku były wieloletni redaktor naczelny pisma „Nasz Rynek Kapitałowy” Paweł Orkisz na swoim blogu wyraził przekonanie, iż obecnie na świecie toczy się III wojna światowa. Jego zdaniem jest to wojna ekonomiczna. Przyznam, że podzielam ten pogląd. Poszczególne państwa wykorzystują w owej wojnie ekonomicznej różne narzędzia. Realizując swój własny interes narodowy wykorzystują one różne instrumenty polityki gospodarczej, w tym pieniężnej oraz budżetowej. Obserwując rzeczywistość dochodzę jednak do wniosku, że istotne znaczenie w tej swoistej rywalizacji międzynarodowej odgrywają tzw. państwowe fundusze majątkowe. Znajdują się one pod faktyczną kontrolą poszczególnych państw.

Tabela 1: 10 największych państwowych funduszy majątkowych w krajach wschodzących

Źródło: opracowanie na podstawie książki Tomasza Kamińskiego „Pieniądze w służbie dyplomacji”. 

Państwowe fundusze majątkowe mają narodowość

Można powiedzieć, że wspomniane fundusze majątkowe mają narodowość. Praktycznie każdy z tych funduszy można stosunkowo łatwo przypisać do poszczególnego państwa. Dzięki temu jeszcze bardziej można wyrazić przekonanie, iż kapitał ma narodowość. Jest to bardzo ważna wiedza. Należy w tym momencie zauważyć, iż w państwach, w których powstały fundusze majątkowe zazwyczaj podaje się różne informacje o ich działalności, ale nie są to informacje pełne. Często poszczególne państwa niejako celowo ukrywają informacje o szczegółowej polityce inwestycyjnej tych funduszy. Dlaczego tak czynią ?

Tabela 2: 10 największych państwowych funduszy majątkowych w krajach dojrzałych

Dyskrecja w działalności państwowych funduszy majątkowych

Można domyślać się, że chcą one działać w sposób bardzo dyskretny, bardzo sprytny. Postawę taką można porównać do postawy trenera drużyny narodowej w piłce nożnej, który nie będzie przecież ujawniał taktyki na najbliższy mecz. Taka postawa jest zupełnie zrozumiała. Co ciekawe istnieją nawet różne zestawienia, w których wspomniane fundusze majątkowe określane są nie tylko poprzez podanie kwoty majątku jakim zarządzają, lecz także przez stopień przejrzystości, czyli tzw. transparentności charakteryzującej działalność konkretnego funduszu. W tabeli 1 i 2 przedstawiono m.in. poziom tzw. wskaźnika przejrzystości Linaburga-Maduella. Nie wnikając w szczegóły wskaźnik ten przedstawia poziom tzw. transparentności danego funduszy. Im wyższy poziom danego wskaźnika, tym więcej informacji o swojej działalności przedstawia dany fundusz, im niższy tym mniej. Z powyższych tabel wynika np., że o dyskrecję w swej działalności bardzo dbają fundusze w krajach wschodzących.

Geografia a państwowe fundusze majątkowe

Generalnie zauważyłem, że wspomniane fundusze majątkowe pojawiły się w wielu krajach z Azji np. w Chinach (tabela 3). Fundusze te występują także w Rosji oraz np. w Norwegii (tabela 4). Szczególną moją uwagę przykuwa to, że wiele funduszy majątkowych funkcjonuje właśnie na kontynencie azjatyckim. Można powiedzieć, że kontynent azjatycki odgrywa coraz większą rolę w gospodarce światowej. Mówi się np. o silnej rywalizacji między Chinami a USA. W ostatnim czasie wprost mówi się o wojnie handlowej między tymi dwoma państwami. Należy jednak właśnie pamiętać o tym, iż elementem międzynarodowej rywalizacji są także wspomniane fundusze majątkowe.

Tabela 3: Zestawienie krajów posiadających największe aktywa funduszy majątkowych

Źródło: jak w tabeli 1.

Jeżeli spojrzymy na tabele 1 i 2, w której opublikowane są informacje o największych funduszach majątkowych to można właśnie zauważyć, że pochodzą one np. z obszaru Chin, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Norwegii, Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Singapuru, Hongkongu i Kataru. Zauważyłem jednak także, iż tego typu fundusze występują nawet w USA, Nowej Zelandii, Kanadzie czy Irlandii. To pokazuje, że już także w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej choć jeszcze jakby nieśmiało pojawia się tendencja do tworzenia funduszy majątkowych. Wspomniane instytucje działają w różny sposób i mają różne cele.

Ciekawy przykład z Norwegii

Tomasz Kamiński na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących norweskiego funduszu majątkowego wyraża zdecydowane przekonanie, że także i działania tego funduszu są „zwykłą dyktowaną interesem polityką zagraniczną a nie tylko walką o przestrzeganie zasad etycznych”, jak Norwegowie starają się to prezentować. Przywoływany tu Tomasz Kamiński pisze wprost, że fundusz norweski realizuje politykę pod płaszczykiem etyki. Podaje szereg przykładów potwierdzających tą tezę.

Tabela 4: Liczba firm i przyczyny ich wykluczenia z portfela inwestycyjnego norweskiego funduszu Government Pension Fund Global

Źródło: jak w tabeli 1.

Cele formalne a cele faktyczne państwowych funduszy majątkowych

W tym momencie chcę powiedzieć o bardzo ważnej sprawie. W roku 2007 opublikowałem raport „Dlaczego Polska nie powinna wchodzić do strefy euro”. W raporcie tym wyraziłem przekonanie, iż warto mieć złotego między innymi dlatego, że dzięki temu będziemy mogli samodzielnie wyznaczać formalne i faktyczne cele działania banku centralnego. Podobnie ma się rzecz w przypadku państwowych funduszy majątkowych. Także i w tym przypadku fundusz majątkowy może deklarować pewne formalne cele a jednocześnie realizować cele faktyczne, które pozostają nieujawnione. Wynika to z potrzeby dyskrecji. Dlatego kiedy wspominam w tym artykule o państwowych funduszach majątkowych to jedną z kluczowych kwestii, na które chciałbym zwrócić uwagę jest to, w których aspektach fundusze majątkowe zachowują właśnie dyskrecję. Mówiąc wprost czego publicznie nie ujawniają. Można domyślić się, że to nieujawnianie jest im do czegoś potrzebne. Wolą działać z zaskoczenia.

Osiągnięcia polskich naukowców

Oczywiście mimo wspomnianej dyskrecji i tak już pewnych rzeczy o funduszach majątkowych dowiedziałem się z publikacji sporządzonych przez takich polskich autorów jak: Tomasz Kamiński, Piotr Wiśniewski, Magdalena Redo, Renata Knap, Joanna Rutecka, Dominik Sadłakowski czy Dariusz Urban.

Celowo wymieniam te osoby. Czynię tak dlatego, aby mieć świadomość, że my Polacy sami potrafimy publikować wartościowe porywające, dynamiczne teksty w języku polskim, które wzbogacają naszą wiedzę o świecie współczesnym. Nie powinniśmy mieć żadnych kompleksów. Powinniśmy budować dumę narodową. Także na tym oto przekonaniu, że potrafimy prowadzić badania naukowe publikować naukowe teksty w języku polskim i mogą teksty te tworzyć polscy autorzy. To bardzo ważne.

Państwowe fundusze majątkowe pomagają pokonać kryzysy

Jeżeli przyglądamy się działalności państwowych funduszy majątkowych to można zauważyć, że są one bardzo potrzebne np. w okresach kryzysowych. Około 10 lat temu pojawił się bardzo duży kryzys gospodarczy i wtedy państwowe fundusze majątkowe prowadząc politykę kupowania różnego typu aktywów mogły uspokajać sytuację. Mogły one wprowadzać do rzeczywistości gospodarczej elementy stabilności. Dzięki temu władze publiczne, w krajach których funkcjonują państwowe fundusze majątkowe mogły przekazywać obywatelom pozytywne, uspakajające komunikaty. Politycy w owych krajach mogli wówczas mówić mniej więcej tak: „Zachowajmy spokój, sytuacja jest pod kontrolą mamy fundusze majątkowe. Dzięki ich działalności pokonujemy różne trudności. To jest bardzo ważne”.

Państwowe fundusze majątkowe a rynek akcji

Nawiasem mówiąc warto starać się oszacować rolę państwowych funduszy majątkowych na rynkach akcji. Posłużę się tu pewnym przykładem. Z lektury wspomnianych publikacji dowiedziałem się np. że państwowy fundusz majątkowy działający w Norwegii posiada akcje, które stanowią 1,3% wartości akcji wszystkich spółek na świecie. Warto zauważyć, że mamy tu do czynienia z Norwegią, czyli krajem stosunkowo małym. Co to oznacza ? Oznacza to, że potencjalnie być może fundusze majątkowe z innych krajów dużo większych takich jak: Chiny czy Arabia Saudyjska mogą być w stanie np. w przyszłości jeżeli jeszcze bardziej rozwiną działalność swoich funduszy kontrolować o wiele większy procent akcji wszystkich spółek na całym świecie. To może mieć ogromne znaczenie.

Polski Fundusz Rozwoju

Tym co chciałbym, aby szczególnie zostało wyeksponowane w refleksji nad tym moim artykułem jest to, że można wykorzystać rynek kapitałowy do realizacji także polskiego interesu narodowego. Z wielkim zainteresowaniem śledzę działalność Polskiego Funduszu Rozwoju, który też nabywa np. akcje różnych spółek. Także zatem i Polska podejmuje różne działania, które można zakwalifikować do działalności w ramach segmentu państwowych funduszy majątkowych. To oczywiście tylko pewien przykład, ale wskazujący na to, jak istotne znaczenie ma obserwowanie tego, co się dzieje w innych krajach i wykorzystywanie wiedzy przez to zdobytej do realizacji naszych polskich celów. Wspomniałem tu już o kwestii dyskrecji. Przyznam, że jestem w stanie wyobrazić sobie głosy mówiące o tym, iż należy z tej dyskrecji w ogóle zrezygnować. Głosy tego typu przyjmuję zawsze z ostrożnością. Mogą one płynąć z tych środowisk, które zainteresowane są, aby jak najwięcej wiedzieć o naszych polskich planach, polskich zamierzeniach. Należy być zawsze bardzo ostrożnym przed ujawnianiem różnego typu informacji.

Z czego wynika siła korporacji ?

Warto bowiem pamiętać, że funkcjonujemy w świecie opanowanym przez wielkie korporacje międzynarodowe, które też chronią swoje tajemnice. Podam pewien przykład. Posiedzenia Sejmu i Senatu RP są jawne. Podobnie dzieje się z posiedzeniami komisji sejmowych. Głosowania w sejmie są jawne. A czy posiedzenia rad nadzorczych i zarządów spółek akcyjnych, czyli korporacji są jawne ? Czy posiedzenia departamentów tych instytucji są jawne ? Wedle mojej wiedzy raczej nie. Widzimy więc, że „oni” (korporacje) wiedzą o „nas” (państwa narodowe) bardzo dużo a „my” o „nich” raczej stosunkowo mało. Oczywiście nie namawiam do dyskrecji całkowitej. Chodzi mi tylko o zwrócenie uwagi, w jakim świecie funkcjonujemy.

6 sposobów wykorzystywania państwowych funduszy majątkowych w polityce państw

Tomasz Kamiński, który napisał ciekawą pracę „Pieniądze w służbie dyplomacji. Państwowe fundusze majątkowe jako narzędzie polityki zagranicznej” doszedł do wniosku, że wspomniane fundusze mogą być wykorzystywane w polityce zagranicznej państw na co najmniej 6 różnych sposobów.

Po pierwsze mogą być dokonywane bezpośrednie transfery finansowe w zamian za określone działania polityczne. Przykładem tego typu działania było opłacanie przez Chiny rezygnacji Kostaryki z prawnomiędzynarodowego uznania Tajwanu w zamian za inwestycje finansowane przez jeden z chińskich funduszy majątkowych.

Po drugie państwowe fundusze majątkowe z danego kraju mogą wpływać na zachowanie innych krajów przez obietnice inwestycji lub też groźby wycofania kapitału z danego kraju. Przykładem takiej taktyki były działania podejmowane przez przywódcę Libii pułkownika Kadafiego, który używał tamtejszego funduszu majątkowego do pomocy krajom afrykańskim. W rezultacie kraje te przyjmowały taką strategię wobec interwencji wojskowej krajów Zachodu w Libii, która była zgodna z dążeniami libijskiego przywódcy.

Trzecią formą działalności funduszy majątkowych jest przejmowanie udziałów w przedsiębiorstwach o strategicznym znaczeniu. Po czwarte możliwe jest wykorzystywanie funduszy majątkowych do oddziaływania na zagraniczną opinię publiczną. Przykładem jest tu działalność funduszu majątkowego w Norwegii, który uzależnia swoje inwestycje od przestrzegania bądź nie przez przedsiębiorstwa, w których fundusz ten chce zainwestować określonych działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu.

Po piąte możliwe jest także wykorzystanie funduszy majątkowych do pomocy rozwojowej.

Po szóste można zaobserwować używanie funduszy majątkowych do osłabiania skutków zagranicznej presji ekonomicznej. Przykładem może być zachowanie Rosji, której środki zgormadzone w państwowych funduszach majątkowych stały się bardzo ważnym instrumentem łagodzenia skutków finansowych gwałtownego odpływu kapitału wywołanego m. in. zagranicznymi sankcjami nakładanymi na ten kraj.

Wnioski dla Polski

Wyrażam głębokie przekonanie, że warto wykorzystywać doświadczenia innych krajów w tworzeniu państwowych funduszy majątkowych także w Polsce. Jest ważne, aby fundusze takie wykorzystywane były w różnych celach. Przy czym za jeden z głównych celów uważam podejmowanie działań zmierzających do odzyskiwania, poszerzania oraz utrzymywania polskiego stanu własności w naszej gospodarce.

Ważne znaczenie mieć będzie tworzenie dobrych warunków do promocji polskiej gospodarki. Mówiąc ogólnie chodzi o ekspansję zagraniczną podmiotów gospodarczych znajdujących się pod kontrolą kapitału polskiego. Ważne będzie współdziałanie tworzonych państwowych funduszy majątkowych z bankami działającymi na terenie naszego kraju. To współdziałanie będzie tym bardziej efektywne im szybciej będzie postępował proces dalszej repolonizacji sektora bankowego. Istotne także będzie to, aby tworząc państwowe fundusze majątkowe przestrzegać zasad dyskrecji.

Niewątpliwie aktywność funduszy majątkowych w ostatnich kilku latach na świecie stanowi przejaw wzrostu zaufania do instytucji państwowych. Sądzę, że może być to także efektem kryzysu gospodarczego, który miał miejsce ok. 10 lat temu. O ile przed kryzysem panowała dość powszechna moda na liberalizację, prywatyzację o tyle kryzys pokazał, że instytucje państwowe mogą być bardzo pomocne przy podejmowaniu działań zmierzających do łagodzenia skutków kryzysu. Ten wzrost zaufania do instytucji państwowych jest charakterystyczny dla wielu krajów świata. Przy czym jeśli chodzi o rozwój państwowych funduszy majątkowych to dotyczy on głównie krajów wschodzących. Wydaje się więc, że w przyszłości kontynuowany powinien być wzrost znaczenia państwowych funduszy majątkowych traktowanych jako narzędzie polityki ekonomicznej poszczególnych państw.

Literatura: 

Tomasz Kamiński, Pieniądze w służbie dyplomacji Państwowe fundusze majątkowe jako narzędzie polityki zagranicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018

Eryk Łon., Dlaczego Polska nie powinna wchodzić do strefy euro ?, Raport dla NBP, Warszawa 2007

Eryk Łon, Instrumenty niestandardowe banków centralnych, „Pieniądze i Więź” 2018, nr 1

Eryk Łon, Niech złoty trwa, „Nasz Dziennik”, 17 października 2018

Eryk Łon, Czym naprawdę są korporacje ? „Nasz Dziennik”, 21 listopada 2018

http://www.orkisz.pl/rok-2009/204-bitwa-o-opcje-jeden-z-epizodow-iii-wojny-swiatowej