Beta-karoten – uwaga na wysokie dawki!

Suplementacja beta-karotenu, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, jest niezwykle popularną praktyką ze względu na jego wpływ na kolor skóry. Beta-karoten, należący do grupy karotenoidów, jest naturalnym barwnikiem występującym w żółtych, pomarańczowych oraz czerwonych warzywach i owocach, takich jak marchew, dynia, słodkie ziemniaki, pomidory, papryka czy morele. Jest on najistotniejszym prekursorem witaminy A, wykazującym szerokie działanie prozdrowotne.

Niemniej jednak suplementacja beta-karotenem w wysokich dawkach może wiązać się z ryzykiem zdrowotnym, zwłaszcza wśród palaczy, a także osób narażonych na czynniki rakotwórcze.

Jak chroni nas beta-karoten?

Badania potwierdzają, że beta-karoten może chronić skórę przed promieniowaniem UV oraz wspierać zdrowie oczu i układu odpornościowego. W eksperymencie, w którym uczestnicy suplementowali beta-karoten w dawce 15 mg dziennie przez 12 tygodni, zaobserwowano zmniejszenie objawów uszkodzenia skóry wywołanego promieniowaniem UV, w tym redukcję rumienia oraz poprawę elastyczności skóry. Podobnie, w badaniu nad funkcjami wzroku, suplementacja karotenoidami wiązała się z redukcją ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD) oraz poprawą ostrości wzroku u osób starszych.

Beta-karoten pełni również rolę silnego przeciwutleniacza, wspierając ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym. W badaniu z 2022 roku wykazano, iż suplementacja beta-karotenem przez 12 tygodni istotnie zmniejszyła poziom wolnych rodników i poprawiła funkcje immunologiczne, co ma bezpośrednie przełożenie w profilaktyce chorób przewlekłych.

Zdrowsze serce

Badania epidemiologiczne wskazują na potencjalnie korzystny wpływ beta-karotenu na układ sercowo-naczyniowy. W przeprowadzonej w Japonii analizie obejmującej 3061 osób stwierdzono, że wyższe poziomy alfa- i beta-karotenu oraz likopenu korelowały z niższym ryzykiem zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Zaobserwowano poprawę funkcji środbłonka, elastyczności naczyń krwionośnych oraz redukcję markerów stanu zapalnego.

Analiza dotycząca funkcji poznawczych wykazała, iż osoby o wyższym spożyciu beta-karotenu osiągały lepsze wyniki w testach poznawczych. Jednak badania interwencyjne nie dostarczyły jednoznacznych wyników w krótkim okresie suplementacji. Pozytywne efekty obserwowano dopiero po długoterminowym stosowaniu beta-karotenu, sięgającym nawet 18 lat.

Co za dużo to niezdrowo

Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, badania ATBC i CARET dostarczyły dowodów na zwiększone ryzyko raka płuc u palaczy spożywających beta-karoten w formie suplementów. W badaniu ATBC przeprowadzonym w Finlandii suplementacja beta-karotenem zwiększyła ryzyko raka płuc o 18 proc., a w badaniu CARET, przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, wzrost ten wynosił 28 proc.. Dodatkowo odnotowano zwiększoną ogólną śmiertelność w badanej grupie.

Mechanizm tego zjawiska może być związany z prooksydacyjnym działaniem beta-karotenu w określonych warunkach. U palaczy i osób narażonych na substancje rakotwórcze beta-karoten może nasilać stres oksydacyjny i prowadzić do uszkodzeń DNA. Odkrycie to zmieniło podejście do suplementacji beta-karotenem, sugerując ostrożność w jego stosowaniu, zwłaszcza wśród grup ryzyka.

Choć beta-karoten wykazuje liczne korzyści zdrowotne, w tym ochronę skóry przed promieniowaniem UV, wsparcie funkcji poznawczych oraz poprawę zdrowia sercowo-naczyniowego, jego suplementacja w wysokich dawkach może prowadzić do niepożądanych skutków, zwłaszcza w przypadku osób palących. Wyniki badań wskazują, że beta-karoten w formie suplementu może działać prooksydacyjnie, przyczyniając się do uszkodzeń DNA i zwiększając ryzyko nowotworów.

Najbezpieczniejszym źródłem beta-karotenu pozostają więc naturalne produkty roślinne, dostarczające tego związku w zbilansowany sposób, wraz z innymi substancjami bioaktywnymi. Warto więc celować w spożycie bogatych w beta-karoten warzyw i owoców, takich jak marchew, pomidory czy szpinak, zamiast sięgać po suplementy, szczególnie w populacjach obciążonych dodatkowymi czynnikami ryzyka.

Filip Siódmiak

Źródła: • de Oliveira, Barbara Fonseca et al. “High doses of in vitro beta-carotene, alpha-tocopherol and ascorbic acid induce oxidative stress and secretion of IL-6 in peripheral blood mononuclear cells from healthy donors.” Current aging science vol. 5,2 (2012): 148-56.

• Canfield, L M et al. “Short-term beta-carotene supplementation of lactating mothers consuming diets low in vitamin A.” The Journal of nutritional biochemistry vol. 10,9 (1999): 532-8.

• Smith, W., Mitchell, P. and Lazarus, R. (1999), Carrots, carotene and seeing in the dark. Australian and New Zealand Journal of Ophthalmology, 27: 200-203.

• Maritim, A., Dene, B.A., Sanders, R.A. and Watkins, J.B., III (2002), Effects of β-carotene on oxidative stress in normal and diabetic rats. J. Biochem. Mol. Toxicol., 16: 203-208.

»» O innych zaleceniach jedzeniowych czytaj tutaj:

Poranne nawyki, dzięki którym schudniemy

Żeby żyć długo pij… wino

Zdrowe podejście do liczenia kalorii

»» Odwiedź wgospodarce.pl na GOOGLE NEWS, aby codziennie śledzić aktualne informacje