Informacje

Marchew jest bogatym źródłem beta-karotenu / autor: Pixabay
Marchew jest bogatym źródłem beta-karotenu / autor: Pixabay

TYLKO U NAS

Beta-karoten – uwaga na wysokie dawki!

Filip Siódmiak

Filip Siódmiak

Absolwent studiów 1. stopnia na kierunku dietetyka, specjalność kliniczna na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym. Przygotowuje się do specjalizacji w dziedzinie dietetyki nefrologicznej

  • Opublikowano: 30 marca 2025, 19:51

  • Powiększ tekst

Suplementacja beta-karotenu, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, jest niezwykle popularną praktyką ze względu na jego wpływ na kolor skóry. Beta-karoten, należący do grupy karotenoidów, jest naturalnym barwnikiem występującym w żółtych, pomarańczowych oraz czerwonych warzywach i owocach, takich jak marchew, dynia, słodkie ziemniaki, pomidory, papryka czy morele. Jest on najistotniejszym prekursorem witaminy A, wykazującym szerokie działanie prozdrowotne.

Niemniej jednak suplementacja beta-karotenem w wysokich dawkach może wiązać się z ryzykiem zdrowotnym, zwłaszcza wśród palaczy, a także osób narażonych na czynniki rakotwórcze.

Jak chroni nas beta-karoten?

Badania potwierdzają, że beta-karoten może chronić skórę przed promieniowaniem UV oraz wspierać zdrowie oczu i układu odpornościowego. W eksperymencie, w którym uczestnicy suplementowali beta-karoten w dawce 15 mg dziennie przez 12 tygodni, zaobserwowano zmniejszenie objawów uszkodzenia skóry wywołanego promieniowaniem UV, w tym redukcję rumienia oraz poprawę elastyczności skóry. Podobnie, w badaniu nad funkcjami wzroku, suplementacja karotenoidami wiązała się z redukcją ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD) oraz poprawą ostrości wzroku u osób starszych.

Beta-karoten pełni również rolę silnego przeciwutleniacza, wspierając ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym. W badaniu z 2022 roku wykazano, iż suplementacja beta-karotenem przez 12 tygodni istotnie zmniejszyła poziom wolnych rodników i poprawiła funkcje immunologiczne, co ma bezpośrednie przełożenie w profilaktyce chorób przewlekłych.

Zdrowsze serce

Badania epidemiologiczne wskazują na potencjalnie korzystny wpływ beta-karotenu na układ sercowo-naczyniowy. W przeprowadzonej w Japonii analizie obejmującej 3061 osób stwierdzono, że wyższe poziomy alfa- i beta-karotenu oraz likopenu korelowały z niższym ryzykiem zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Zaobserwowano poprawę funkcji środbłonka, elastyczności naczyń krwionośnych oraz redukcję markerów stanu zapalnego.

Analiza dotycząca funkcji poznawczych wykazała, iż osoby o wyższym spożyciu beta-karotenu osiągały lepsze wyniki w testach poznawczych. Jednak badania interwencyjne nie dostarczyły jednoznacznych wyników w krótkim okresie suplementacji. Pozytywne efekty obserwowano dopiero po długoterminowym stosowaniu beta-karotenu, sięgającym nawet 18 lat.

Co za dużo to niezdrowo

Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, badania ATBC i CARET dostarczyły dowodów na zwiększone ryzyko raka płuc u palaczy spożywających beta-karoten w formie suplementów. W badaniu ATBC przeprowadzonym w Finlandii suplementacja beta-karotenem zwiększyła ryzyko raka płuc o 18 proc., a w badaniu CARET, przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, wzrost ten wynosił 28 proc.. Dodatkowo odnotowano zwiększoną ogólną śmiertelność w badanej grupie.

Mechanizm tego zjawiska może być związany z prooksydacyjnym działaniem beta-karotenu w określonych warunkach. U palaczy i osób narażonych na substancje rakotwórcze beta-karoten może nasilać stres oksydacyjny i prowadzić do uszkodzeń DNA. Odkrycie to zmieniło podejście do suplementacji beta-karotenem, sugerując ostrożność w jego stosowaniu, zwłaszcza wśród grup ryzyka.

Choć beta-karoten wykazuje liczne korzyści zdrowotne, w tym ochronę skóry przed promieniowaniem UV, wsparcie funkcji poznawczych oraz poprawę zdrowia sercowo-naczyniowego, jego suplementacja w wysokich dawkach może prowadzić do niepożądanych skutków, zwłaszcza w przypadku osób palących. Wyniki badań wskazują, że beta-karoten w formie suplementu może działać prooksydacyjnie, przyczyniając się do uszkodzeń DNA i zwiększając ryzyko nowotworów.

Najbezpieczniejszym źródłem beta-karotenu pozostają więc naturalne produkty roślinne, dostarczające tego związku w zbilansowany sposób, wraz z innymi substancjami bioaktywnymi. Warto więc celować w spożycie bogatych w beta-karoten warzyw i owoców, takich jak marchew, pomidory czy szpinak, zamiast sięgać po suplementy, szczególnie w populacjach obciążonych dodatkowymi czynnikami ryzyka.

Filip Siódmiak

Źródła:de Oliveira, Barbara Fonseca et al. “High doses of in vitro beta-carotene, alpha-tocopherol and ascorbic acid induce oxidative stress and secretion of IL-6 in peripheral blood mononuclear cells from healthy donors.” Current aging science vol. 5,2 (2012): 148-56.

Canfield, L M et al. “Short-term beta-carotene supplementation of lactating mothers consuming diets low in vitamin A.” The Journal of nutritional biochemistry vol. 10,9 (1999): 532-8.

Smith, W., Mitchell, P. and Lazarus, R. (1999), Carrots, carotene and seeing in the dark. Australian and New Zealand Journal of Ophthalmology, 27: 200-203.

Maritim, A., Dene, B.A., Sanders, R.A. and Watkins, J.B., III (2002), Effects of β-carotene on oxidative stress in normal and diabetic rats. J. Biochem. Mol. Toxicol., 16: 203-208.

»» O innych zaleceniach jedzeniowych czytaj tutaj:

Poranne nawyki, dzięki którym schudniemy

Żeby żyć długo pij… wino

Zdrowe podejście do liczenia kalorii

»» Odwiedź wgospodarce.pl na GOOGLE NEWS, aby codziennie śledzić aktualne informacje

Powiązane tematy

Zapraszamy do komentowania artykułów w mediach społecznościowych