Wielki polski matematyk Stefan Banach na monetach NBP. "Termin przestrzeń Banacha jest znany każdemu matematykowi"

Dzisiaj Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające najwybitniejszego polskiego matematyka, Stefana Banacha – złote 200 zł, srebrną dziesięciozłotówkę oraz 2 złote ze stopu Nordic Gold.

Stefan Banach (1892–1945) był współtwórcą słynnej Polskiej Szkoły Matematycznej powstałej w okresie międzywojennym. Jego imię nosi jedna z najważniejszych nagród Polskiego Towarzystwa Matematycznego (którego był współzałożycielem oraz prezesem w latach 1939–1945), a także medal Polskiej Akademii Nauk. Z jego nazwiskiem związanych jest wiele pojęć i twierdzeń matematycznych, w szczególności pojęcie przestrzeni Banacha oraz twierdzenie Hahna-Banacha i twierdzenie Banacha o punkcie stałym. Opracowane przez niego pojęcia i twierdzenia znane są matematykom na całym świecie.

Głównym motywem graficznym rewersu monety złotej jest wizerunek popiersia Stefana Banacha na tle kompozycji geometrycznej. Pod popiersiem wypisana jest ukośnie formuła matematyczna podająca tezę twierdzenia Banacha o punkcie stałym. Ta sama formuła stanowi również element graficzny awersu monety.

Rewers monety srebrnej przedstawia popiersie matematyka na tle punktów tworzących okręgi. Na awersie widoczny jest wizerunek prostopadłościanu z umieszczoną na jego ścianach bocznych formułą matematyczną, występującą w twierdzeniu Hahna-Banacha.

Na rewersie monety dwuzłotowej przedstawiono popiersie Stefana Banacha, po lewej stronie wykres odwzorowania liniowego, a poniżej nierówność charakteryzującą warunek dotyczący odwzorowań liniowych w przestrzeniach Banacha.

Monety zaprojektował Robert Kotowicz, a tradycyjny awers dwuzłotówki – Ewa Tyc-Karpińska. Moneta złota została wybita w nakładzie 4 tysięcy sztuk, srebrna - w 45 tysiącach egzemplarzy, natomiast nakład monety dwuzłotowej ze stopu Nordic Gold to 800 tysięcy sztuk.

Monety zostały wprowadzone do obiegu we wtorek 3 kwietnia 2012 r. Od tego dnia dwuzłotówkę można zamienić w cenie nominalnej w kasach Oddziałów Okręgowych NBP. Natomiast monety złote i srebrne zostały sprzedane na aukcji w systemie Kolekcjoner, osiągając cenę 2 730 zł (moneta złota) oraz 96 zł (moneta srebrna). Po tej cenie monety będą wkrótce dostępne w Oddziałach Okręgowych NBP oraz w sklepie internetowym Kolekcjoner.


Wszystkie monety emitowane przez NBP – w tym kolekcjonerskie – są prawnym środkiem płatniczym w Polsce.



Stefan Banach (1892–1945)

Był największym polskim matematykiem i współtwórcą słynnej Polskiej Szkoły Matematycznej powstałej w okresie międzywojennym. Jego imię nosi jedna z głównych nagród Polskiego Towarzystwa Matematycznego (którego był współzałożycielem oraz prezesem w latach 1939–1945), a także medal Polskiej Akademii Nauk wręczany co roku – naprzemiennie matematykowi polskiemu i zagranicznemu.

Prof. Stefan Banach opracował zasadnicze pojęcia i twierdzenia analizy funkcjonalnej, a terminy takie jak przestrzeń Banacha znane są każdemu matematykowi w świecie. Wypracowane przez niego metody oraz odkrycia jego najbliższych współpracowników – Stanisława Mazura, Władysława Orlicza i Juliana Schaudera, wywarły istotny wpływ na każdą niemal gałąź współczesnej matematyki, a także fizyki teoretycznej.

Indywidualność Banacha wyrażała się również w swoistych metodach poszukiwań twórczych i przyjacielskiej współpracy. Lubił pracować w gronie przyjaciół-matematyków w kawiarnianej atmosferze, przy czym gwar i muzyka nie przeszkadzały mu w koncentracji myśli. Przesiadywał godzinami w słynnej lwowskiej kawiarni „Szkockiej”, zapisując blat stolika dowodami twierdzeń.

Ażeby uniknąć strat, spowodowanych interwencją porządkową kelnerów wycierających zapisy, Banach zakupił wielki zeszyt, w którym były odtąd notowane problemy wymagające rozwiązania, z podaniem przy każdym nazwiska autora i daty. Na odwrocie karty pozostawiano miejsce na ewentualny opis rozwiązania. „Księga Szkocka" stała do dyspozycji każdego matematyka, który o nią poprosił, a dla zachęty za rozwiązanie niektórych problemów przewidywane były nagrody, czasem dość dziwne, np. żywa gęś.

Legendarna „Księga Szkocka" o dużej wartości naukowej i historyczno-emocjonalnej przetrwała wojenne burze i stanowi obecnie własność Międzynarodowego Centrum Matematycznego im. Stefana Banacha w Warszawie. Po wojnie Księga była nadal prowadzona przez matematyków wrocławskich w latach 1946-58. Przedstawiona na Międzynarodowym Kongresie Matematycznym w Edynburgu w 1958 r. wywołała zrozumiałą sensację wśród Szkotów, nie orientujących się, że jej związek ze Szkocją jest zupełnie specyficzny.