TYLKO U NAS
Gotówka jako filar stabilnej gospodarki i bezpieczeństwa obywateli
Gotówka jest najbardziej „demokratyczną” formą płatności, jedyną niewymagającą posiadania konta bankowego, dodatkowych urządzeń (np. telefonu komórkowego), wiedzy czy umiejętności. Dlatego tak ważne jest zapewnienie wszystkim prawa dostępu do gotówki – pisze Piotr Ciompa prezes zarządu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. na łamach rocznika „Polski Kompas 2023”.
Pierwsze banknoty o nominale 100 marek polskich zostały wyprodukowane w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, działającej wówczas pod nazwą Państwowe Zakłady Graficzne, w roku 1920. Od tego wydarzenia minęło ponad 100 lat.
Obecnie w PWPW wytwarzane są banknoty obiegowe na zamówienie Narodowego Banku Polskiego, banknoty kolekcjonerskie, również banknoty zamawiane przez banki centralne z Ameryki Południowej, Europy, Azji czy Afryki. Mimo że PWPW oferuje wiele produktów wspomagających transakcje czy usługi identyfikacyjne, dokonywane drogą cyfrową, to jednak po ponad 100 latach wciąż wierzymy, że to gotówka jest filarem stabilnej gospodarki i bezpieczeństwa obywateli.
Od kilku dekad eksperci prognozują spadek znaczenia, a wreszcie koniec gotówki. Banki komercyjne, organizacje płatnicze czy globalne korporacje z branży big tech inwestują ogromne pieniądze w reklamę bezgotówkowych form płatności. Ostatnie lata pokazały, że w sytuacjach zagrożenia, jak pandemia COVID-19 czy wybuch wojny w Ukrainie, kolejki ustawiają się przed bankomatami, a wartość obrotu gotówkowego rośnie w niespotykanej wcześniej skali, chociaż płatności gotówkowych nikt nie reklamuje. Warto się zastanowić, dlaczego tak się dzieje.
Powszechne prawo do gotówki
Gotówka jest najbardziej „demokratyczną” formą płatności, jedyną niewymagającą posiadania konta bankowego, dodatkowych urządzeń (np. telefonu komórkowego), wiedzy czy umiejętności. Dlatego tak ważne jest zapewnienie wszystkim prawa dostępu do gotówki.
Trzeba podkreślić, że w ostatnich latach problem wykluczenia społecznego w związku z brakiem dostępu do gotówki coraz częściej staje się przedmiotem debaty publicznej, wprowadzane są przepisy prawne zapewniające możliwość płacenia gotówką. Od listopada 2021 również w Polsce. Ustawa z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych eliminuje możliwość ograniczenia przez akceptantów oferty zawarcia umowy sprzedaży lub świadczenia usług do konsumentów, którzy dokonają zapłaty wyłącznie w formie bezgotówkowej. Autorzy „Narodowej strategii bezpieczeństwa obrotu gotówkowego” zwracają uwagę, że przy uchwalaniu ustawy istotne znaczenie miał aspekt społeczny, przeciwdziałanie wykluczeniu finansowemu i społecznemu osób nieubankowionych czy niekorzystających z bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
Równocześnie wraz z wprowadzaniem ochrony dostępu obywateli do gotówki obserwujemy tendencję do wprowadzania limitów płatności gotówkowych, zazwyczaj motywowaną potrzebą walki z szarą strefą, praniem pieniędzy. W rzeczywistości brak dowodów na to, że płatności gotówkowe sprzyjają szarej strefie i przestępczości. W debacie, która toczyła się przy okazji wprowadzania limitów w Polsce, wielu ekspertów zaznaczało, że wśród 10 europejskich państw o najniższym udziale szarej strefy w gospodarce tylko w dwóch (Dania i Francja) istnieją limity płatności gotówkowych. W pozostałych ośmiu (Szwajcaria, Austria, Holandia, Wielka Brytania, Finlandia, Niemcy, Islandia, Szwecja) limitów takich brak. Za to w 10 krajach o wysokim udziale nieoficjalnej gospodarki aż w sześciu wprowadzono ograniczenia w płaceniu gotówką (Bułgaria, Grecja, Polska, Włochy, Hiszpania, Portugalia). Podawano również przykład Nigerii, jednego z najbardziej skorumpowanych państw na świecie według Corruption Perception Index, gdzie współczynnik pieniądza w obiegu do PKB jest nawet niższy niż w Szwecji – czwartej w kolejności najmniej skorumpowanej gospodarce świata.
Obecnie wiele uwagi poświęca się problematyce CBDC (Central Bank Digital Currency), czyli cyfrowej gotówce emitowanej przez banki centralne. Za jedną z zalet cyfrowej gotówki jest uznawana programmability, czyli możliwość programowania. W praktyce oznacza to, że emitent gotówki może ją tak zaprogramować, aby np. możliwe było jej wydawanie tylko w określonych sklepach, bądź też zablokować możliwość wydatkowania na określone dobra. Jak taka opcja mogłaby być wykorzystana przez rządy totalitarnych państw? Czy możliwe byłoby np. finansowanie opozycji demokratycznej w Polsce w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., gdybyśmy żyli w społeczeństwie bezgotówkowym i mieli do dyspozycji wyłącznie cyfrową gotówkę? Nawet jeżeli byłoby to możliwe, wykrycie podmiotów finansujących byłoby łatwe. Warto tu podać przykład Chin. Cyfrowa gotówka jest mocno wspierana i promowana przez rząd chiński. Całkowita likwidacja gotówki i zastąpienie jej pieniądzem cyfrowym dałoby możliwość pełnego wglądu w wydatki poszczególnych obywateli, co obecnie stanowi „brakujące ogniwo” w systemie totalnej inwigilacji.
W tym kontekście znaczenie gotówki jako jedynej formy płatności pozwalającej na anonimowość obydwu stronom jest trudne do przecenienia.
Dostęp do gotówki wymaga szczególnej ochrony
Gotówka jest jedynym środkiem płatniczym funkcjonującym w czasie wojen i katastrof naturalnych (powodzie, pożary), gdy nie działa infrastruktura niezbędna do innych form płatności. Jest też środkiem płatniczym, który państwom agresorom w sytuacji ataku na inny kraj najtrudniej zdestabilizować. O ile w przypadku systemu płatności elektronicznych często słyszy się o cyberatakach zorganizowanych przez aparat wrogich państw na systemy i pojedynczych obywateli, o tyle gotówka stanowi stabilny filar gospodarki oraz bezpieczeństwa państwa. W związku z tym cieszy się największym zaufaniem: rekordowy poziom pobrań gotówki w Polsce (6 mld zł) został osiągnięty 13 marca 2020 r., a więc na początkowym etapie pandemii COVID-19. W całym roku 2020 odnotowano rekordowy przyrost wartości pieniądza w obiegu – o 34,8 proc. w stosunku do roku poprzedniego. W 2022 r. kolejki przed bankomatami pojawiły się po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę.
Brett Scott w artykule „Cashless World Would be an economic disaster” zwraca uwagę, że w przypadku całkowicie bezgotówkowego obrotu każda najmniejsza płatność przechodziłaby przez potężne organizacje finansowe, a więc bylibyśmy nieustannie narażeni na kontrolę, inwigilację i niekompetencję. System płatniczy pozbawiony gotówki byłby całkowicie zależny od banków, które są podatne na kryzysy finansowe, cyberataki czy awarie systemu.
Warto również wspomnieć, że banknoty i monety stanowią swoistą wizytówkę danego kraju. Zazwyczaj przedstawiają postacie bądź wydarzenia ważne w historii kraju lub z danym krajem powszechnie kojarzone.
Wraz z rozwojem zabezpieczeń przed fałszowaniem na niespotykaną wcześniej skalę mamy do czynienia z nowymi trendami w projektowaniu banknotów. Właściwie stają się one małymi dziełami sztuki i także dlatego warto, aby nie zniknęły.
Choć powyższe zalety gotówki jako środka płatniczego mogą wydawać się oczywiste, to kwestia dostępu do gotówki i jej akceptacji wymaga dziś szczególnej ochrony. Należy podkreślić, że obrona gotówki nie ma na celu walki z innymi środkami płatności – ich udział w ogólnej liczbie transakcji rośnie i nadal będzie rosnąć. Nie ma sensu sztucznie tego procesu hamować. Istotne jest natomiast, aby istniała możliwość wyboru, aby osoby, które z różnych powodów preferują gotówkę, miały możliwość płacenia gotówką i nie czuły się wykluczone czy dyskryminowane. Dopóki są takie osoby, dopóki otrzymujemy zamówienia emitenta banknotów, to naszym obowiązkiem – jako producenta – jest dostarczać do banku centralnego banknoty wysokiej jakości, odpowiednio zabezpieczone przed fałszowaniem i posiadające odpowiednie cechy użytkowe.
Piotr Ciompa prezes zarządu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A.
Tekst został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2023” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2023”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
