TYLKO U NAS
W czasach wielu transformacji nasza rola pozostaje niezmienna
Niezależnie od warunków zewnętrznych kierowany przeze mnie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów koncentruje się na zapewnieniu dogodnych warunków dla funkcjonowania uczciwych przedsiębiorców. Nieustannie dbamy o dobro konsumentów – to od ich decyzji zakupowych zależy bowiem przyszłość gospodarki – deklaruje Tomasz Chróstny prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na łamach rocznika „Polski Kompas 2023”.
Obecna postpandemiczna sytuacja gospodarcza świata, Europy i Polski oraz trwająca wojna w Ukrainie kreuje uwarunkowania makroekonomiczne, wywołując nieprzewidywalne wstrząsy dla wielu gospodarek. Tegoroczny temat Kompasowych rozmyślań zmierza w kierunku „czarnych łabędzi”, które przedefiniowały nasze realia. Niespodziewane zdarzenia silnie oddziałują również na osobiste doświadczenia i sytuację każdego z nas – konsumenta, czytelnika „Polskiego Kompasu”. Rządzący państwami, przedsiębiorcy, uczestnicy rynku w konfrontacji z zaskakującymi i często wręcz nieprawdopodobnymi zjawiskami mierzą się z najważniejszym pytaniem – jak reagować? Czy opracowane na danych z przeszłości strategie mają sens? Na jakiej podstawie je modyfikować? Jak przewidzieć niemożliwe do przewidzenia? UOKiK odpowiada na te oraz pojawiające się na bieżąco pytania, podejmując działania przewidziane prawem. Nie obrażamy się na rzeczywistość. Uważnie ją monitorujemy y i działamy. Nasza rola pozostaje niezmienna – chronimy konkurencję jako najsilniejszy czynnik rozwoju gospodarki i jednocześnie chronimy konsumentów, którzy stanowią słabsze ogniwo rynku. Na naszym kompasie zawsze najważniejszym celem jest uczciwość. Ta nadrzędna wartość pozwala nam na konsekwentną realizację celów niezależnie od zmiennych uwarunkowań. W tej kwestii nie możemy iść na kompromis, to warunek podstawowy funkcjonowania wolnego rynku, zwłaszcza w trudnych czasach.
Czas trzech transformacji
Obecną sytuację kształtują również trzy istotne transformacje, których jesteśmy uczestnikami: transformacja cyfrowa, ekologiczna i energetyczna. Nie są to zjawiska rozdzielne, wzajemnie na siebie wpływają i choć pragniemy świadomie je kształtować, powinniśmy liczyć się z tym, że i w tym zakresie pojawią się wyzwania, których jeszcze nie potrafimy sobie nawet wyobrazić. Stanisław Lem zaobserwował: „Każda bez wyjątku nowa technologia ma awers korzyści i zarazem rewers nowych, nieznanych dotychczas bied”. Zmiany o charakterze rewolucyjnym w sferze technologii informatycznych, ekologii i przestrojenia energetycznego także mogą pogłębiać negatywne zjawiska, takie jak ubóstwo energetyczne, wykluczenie cyfrowe czy tzw. ekościema. To nie kierunek zmian stanowi największe wyzwanie, ale ich kumulacja oraz tempo skonfrontowane z możliwościami adaptacyjnymi na poziomie jednostki, społeczności i gospodarki.
Ważne jest, aby rewolucje technologiczna, energetyczna i ekologiczna pozwoliły na sprawiedliwy rozwój państw i grup społecznych, służąc podnoszeniu dobrobytu społecznego. Beneficjentami tego wyścigu nie mogą być tylko ci, którzy wystartowali wcześniej lub mają zasoby, żeby w nowe technologie inwestować. Skuteczna ochrona konsumentów jest jednym z elementów konstytuujących zaufanie obywateli do państwa i w ten sposób realizujących ideę państwa prawa; przyczynia się zatem do wzrostu odpowiedzialności przedsiębiorców.
Lekcją, którą przyniosła konfrontacja z „czarnymi łabędziami”, jest konieczność podejmowania szybkich, elastycznych i efektywnych działań. Również nowe regulacje powinny być projektowane w taki sposób, aby uwzględniać dynamiczną sytuację rynkową, jednocześnie gwarantując pewność prawa. Szczególnie na rynkach cyfrowych konieczne jest tworzenie legislacji w procesie future-proof.
Ochrona konsumentów w e-commerce
Rozwój e-commerce przyniósł nowe wyzwania dotyczące ochrony konsumentów. Nawet świadomy i aktywny konsument nie uniknie asymetrii w relacji z przedsiębiorcą, który może dążyć do nieuczciwego wpływania na proces zakupowy. Oprócz asymetrii informacji obserwujemy „asymetrię władzy”. Interfejsy w świecie cyfrowym są skonstruowane tak, aby sterować konsumentem, żeby podejmował decyzje korzystne z punktu widzenia przedsiębiorcy, w szczególności przez wykorzystanie algorytmów lub stosowanie tzw. dark patterns. Obecnie wiele naszych postępowań i decyzji dotyczy właśnie „dark patterns”, czyli mówiąc wprost: manipulowania procesami decyzyjnymi konsumentów w e-commerce. Kontrola Komisji Europejskiej i sieci Consumer Protection Cooperation, w tym UOKiK, wykazała, że prawie 40 proc. z 399 e-sklepów różnych branż stosowało co najmniej jedną z trzech sprawdzanych „dark patterns”: fałszywy licznik czasu, zwodniczy interfejs czy ukrywanie informacji. Intensywnie działamy, aby wyeliminować to zjawisko. Konsument nie może być bezbronny wobec algorytmów.
Zrównoważony rozwój
Zmiany w makroskali wpływają na codzienne życie każdego członka społeczności, modyfikują nasze przekonania i działania. Wzrost świadomości proekologicznej oznacza nie tylko zmianę motywatorów w wyborach konsumenckich, lecz i inne nastawienie biznesu. Nie tylko wielkość sprzedaży będzie czynnikiem wzrostu i rozwoju, ale także oferowanie jakościowych, prawdziwie przyjaznych dla środowiska produktów i usług. To nowy aspekt przewagi konkurencyjnej, który stanowi ważny element zrównoważonego rozwoju i budowania wartości użytkowej.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w lipcu 2023 r. przejął prezydencję w Międzynarodowej Sieci Ochrony Konsumentów. Hasło naszej prezydencji to „Empowering responsible consumer choices”, czyli wspieranie odpowiedzialnych wyborów konsumentów. Obejmuje to promowanie zrównoważonej konsumpcji, świadomych i odpowiedzialnych wyborów dokonywanych przez konsumentów. Pragniemy propagować nowy model zrównoważonej konsumpcji przez kształtowanie odpowiedzialnych i przyjaznych dla środowiska wyborów konsumenckich, ekonomicznie zaś korzystnych dla gospodarstw domowych. Międzynarodowa współpraca pozwoli na wymianę doświadczeń, dobrych praktyk, efektywnych działań dotyczących ochrony konsumentów przed „greenwashingiem”, czyli wprowadzaniem w błąd przez nieuprawnione stosowanie argumentów dotyczących troski o środowisko. Zielona transformacja wpływa na ekopostawy konsumentów, a w konsekwencji ekodecyzje zakupowe.
Obserwacja rynku, badań konsumentów, działań przedsiębiorców pozwala stwierdzić, że ekotrend to już ugruntowane zjawisko. Nie ulega już żadnej wątpliwości, że będzie obejmować kolejne kategorie produktów i usług, i dalsze grupy konsumentów.
Proaktywność buduje odporność
Nieprzewidywalne zjawiska często wprowadzają chaos, na który reakcją bywa bierne nastawienie na przetrwanie. Polska przyjęła inną strategię wobec „czarnych łabędzi” – proaktywność, pomoc, wspieranie przedsiębiorców i obywateli. Ta postawa w ostatnich trzech latach pozwoliła na minimalizację negatywnych skutków gospodarczych i społecznych. Nie potrafimy określić, co przyniesie przyszłość. Trudne doświadczenia nauczyły nas jednak tego, jak pozostać aktywnymi i tworzyć naszą „antykruchość” jako warunek rozwoju również w konfrontacji z „czarnymi łabędziami”. To pomoże z kolei stymulować jeszcze większą odporność polskiej gospodarki, budując jednocześnie zaufanie do państwa i jego instytucji.
Tomasz Chróstny, prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Tekst został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2023” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2023”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
