Zielone i czyste miasta

Prawie 900 mln zł z Funduszu Spójności przeznaczył Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na 155 przedsięwzięć poprawiających jakość środowiska miejskiego. Zadania te są realizowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska (POIiŚ 2014–2020)

Głównym celem działania 2.5 „Poprawa jakości życia w miastach” POIiŚ 2014–2020 jest zahamowanie spadku powierzchni terenów zieleni w miastach. Zostanie to osiągnięte dzięki zwiększeniu powierzchni terenów zielonych w miastach, powstałych poprzez rekultywację terenów zdegradowanych działalnością człowieka i remediację terenów zanieczyszczonych. Koncentracja ludności na obszarach miejskich sprawia, że kwestie ochrony środowiska są w ich przypadku szczególnie ważne. Tym bardziej że mają kluczowe znaczenie także dla zdrowia ludzkiego. Do zagrożeń, z jakimi borykają się mieszkańcy obszarów zurbanizowanych, zalicza się występowanie obszarów zdegradowanych oraz niewystarczający udział obszarów zieleni w ogólnej powierzchni miast.

Beneficjentami wsparcia mogą być jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych gmin, regionalne dyrekcje ochrony środowiska oraz regionalne zarządy gospodarki wodnej.

W ramach działania wyszczególnione zostały trzy typy projektów:

• wsparcie dla zanieczyszczonych lub zdegradowanych terenów,

• rozwój terenów zielonych w miastach i ich obszarach funkcjonalnych,

• inwentaryzacja terenów zdegradowanych i terenów zanieczyszczonych.

Wsparcie dla pierwszego typu projektów skierowane jest przede wszystkim na rekultywację na cele środowiskowe obszarów zdegradowanych oraz remediację terenów zanieczyszczonych skutkującą usunięciem zagrożenia z ich strony dla zdrowia ludzi i środowiska. Dofinansowanie objąć może również działania prowadzące do poprawy bądź przywrócenia biologicznej aktywności zdegradowanych i zanieczyszczonych akwenów w miastach. Finansowanie działań związanych z rekultywacją i remediacją dotyczy również docelowego zagospodarowania terenu, w szczególności nasadzeń i utworzenia całorocznych akwenów.

Przedsięwzięcia dofinansowane w ramach drugiego typu projektów realizowane są w miastach i ich strefach funkcjonalnych na gruntach niezdegradowanych, niezagospodarowanych lub których sposób zagospodarowania ulega zmianie na tereny zieleni. Projekty dotyczą m.in. tworzenia i odnowienia parków i skwerów, klinów zieleni ciągnących się z obrzeży do centrum miast i stref przewietrzania miast. Ponadto mogą być tworzone lub odnawiane tzw. zielone ściany, połączenia między istniejącymi terenami zieleni oraz zieleń przyuliczna – szczególnie w obszarach śródmiejskich.

W trakcie realizacji projektów dopuszczalne jest również sfinansowanie elementów dodatkowych. Takich jak infrastruktura do udostępniania zieleni oraz – jeżeli zachodzi taka potrzeba – niewielkich działań rekultywacyjnych bądź remediacyjnych.

Unijne działanie 2.5 zapewnia także możliwość dofinansowania prac związanych z inwentaryzacją terenów zdegradowanych i terenów zanieczyszczonych. Projekty dotyczyć mogą analiz degradacji i zanieczyszczenia terenu, badań zanieczyszczenia gleby, ziemi i wód gruntowych oraz analiz dotyczących możliwych sposobów i kosztów przeprowadzenia remediacji lub rekultywacji.

Wnioskodawcy aplikujący o środki mogą uzyskać na ww. projekty dofinansowanie w formie dotacji do 85 proc. kosztów kwalifikowanych. Beneficjenci działania 2.5 mogą również uzyskać pożyczkę ze środków krajowych NFOŚiGW na współfinansowanie wkładu własnego i dzięki temu uzyskać zapewnienie źródeł finansowania dla całego kwalifikowanego zakresu projektu.

Działanie 2.5 POIiŚ 2014–2020 zostało wskazane jako jedno z narzędzi realizacji – przygotowanego przez Ministerstwo Rozwoju oraz zawartego w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju „Pakietu dla średnich miast”. W ramach ogłaszanych naborów w sposób preferencyjny traktowane są projekty zgłaszane przez miasta średnie. Szczególnie te, które tracą funkcje społeczno-gospodarcze.

Realizacja działania wpisuje się w założenia „Programu dla Śląska” będącego również elementem Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Szczególne znaczenie ma tutaj finansowanie projektów dotyczących rekultywacji terenów silnie zdegradowanych i zanieczyszczonych działalnością przemysłową na Śląsku, np. projekty: „Rewitalizacja terenów poprzemysłowych dzielnic Szombierki i Łagiewniki w dolinie rzeki Bytomki” realizowana przez miasto Bytom, „Rewaloryzacja Doliny Czarnej Przemszy w Mysłowicach Park Zamkowy i Promenada” realizowana przez miasto Mysłowice, „Rekultywacja śródmiejskiego zbiornika Blachownia” wraz z zagospodarowaniem otoczenia realizowane przez gminę Blachownia w powiecie częstochowskim.

Zdecydowaną większość wspartych projektów stanowią te dotyczące rozwoju terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych. Priorytetowo traktowane są projekty realizowane w obszarach o przekroczonych normach jakości powietrza – dla których istnieją obowiązujące Programy Ochrony Powietrza. Finansowane zadania przyczyniają się do promowania miejskich systemów regeneracji i wymiany powietrza, powstrzymania fragmentacji przestrzeni miast i będą pozytywnie wpływać na jakość życia mieszkańców.

Inwestycje te ze względu na swój charakter mają zarówno środowiskowy, jak i społeczny wymiar. Zakładanie nowych terenów zieleni w miastach oraz rewitalizacja istniejących często zaniedbanych parków lub zieleni przyulicznej stwarzają lepsze warunki życia mieszkańców. Poprawiany jest wizerunek miast, lokalny mikroklimat, warunki środowiskowe oraz tworzy się naturalne bariery umożliwiające ograniczenie powstawania i rozprzestrzeniania się smogu. Mieszkańcy uzyskują również nowe tereny rekreacji oraz aktywnego spędzania wolnego czasu.

Realizacja projektów w ramach zawartych 155 umów na łącznej powierzchni 1 800 ha objętych działaniem to: 176 ha zrekultywowanych gruntów oraz prawie 710 ha dodatkowego obszaru czynnego biologicznie.

Typ projektu nr 1: Wsparcie dla zanieczyszczonych lub zdegradowanych terenów

Nazwa projektu: „Rekultywacja i remediacja zdegradowanego terenu po cukrowni w Pelplinie”

Beneficjent: miasto Pelplin.

Koszt projektu: 11,2 mln zł.

Zakończenie projektu: grudzień 2019 r.

Celem projektu jest zwiększenie powierzchni biologicznie czynnych na terenie Pelplina. Teren objęty przedsięwzięciem to obszar poprzemysłowy – zdegradowany, zdewastowany i zanieczyszczony poprzez prowadzoną tam w przeszłości działalność związaną z produkcją cukru oraz kwasu cytrynowego. Zostanie przeprowadzona remediacja i rekultywacja obszaru oraz jego zagospodarowanie rekreacyjne. Sumaryczna powierzchnia terenu objętego projektem wynosi 12 ha, w tym 11 ha to powierzchnia nowych

Typ projektu nr 2: Rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych

Nazwa projektu: „Poprawa jakości terenów zielonych na obszarze miasta Zabrze – etap I i II”

Beneficjent: miasto Zabrze.

Koszt projektu: 8,4 mln zł.

Zakończenie projektu: grudzień 2020 r.

Celem projektu jest kompleksowe uporządkowanie i zagospodarowanie terenów zieleni miejskiej w Zabrzu na obszarze obejmującym 21 lokalizacji. Realizacja projektu podniesie walory użytkowe i przestrzenne oraz stworzy sprzyjające warunki do realizowania aktywności rekreacyjnej mieszkańców Zabrza, przywróci właściwe funkcjonowanie wszystkich terenów zieleni miejskiej tak, aby stały się one pełnowartościową przestrzenią publiczną miasta, miejscem chętnie odwiedzanym zarówno przez mieszkańców, jak i turystów oraz stanowiącym wizytówkę miasta. Sumaryczna powierzchnia terenu objęta projektem wyniesie 34 ha.

Prace NFOŚiGW jako Instytucji Wdrażającej (IW) działanie 2.5 POIiŚ 2014–2020 „Poprawa jakości życia w miastach”:

5 zakończonych naborów

341 złożonych wniosków na łączną kwotę 1,6 mld zł

155 podpisanych umów o dofinansowanie

900 mln zł udzielonego dofinansowania

1,2 mld zł łączny koszt całkowity projektów z zawartych umów