Ochrona depozytów – 2024 rokiem rocznic

To zjawiska kryzysowe były główną przesłanką wdrażania instytucjonalnej ochrony depozytów – zauważa prof. Małgorzata Zaleska w stałym felietonie na łamach „Gazety Bankowej”.

W 2024 r. przypada wiele doniosłych rocznic związanych z instytucjonalną ochroną depozytów. Wspomnieć należy chociażby o 90. rocznicy utworzenia pierwszego gwaranta depozytów na świecie, 30. rocznicy stworzenia podwalin prawnych pod system gwarantowania depozytów w Polsce oraz 10. rocznicy ustanowienia unijnych ram resolution dla banków (dyrektywa BRR). Dodatkowo nadmienić można o 10. rocznicy upublicznienia tzw. key attributes dotyczących resolution dla ubezpieczycieli i CCP (ang. central counterparty).

Pierwsza instytucja gwarantująca depozyty została stworzona w odpowiedzi na Wielki Kryzys Gospodarczy lat 30. XX wieku. W USA 16 czerwca 1933 r. została powołana do życia FDIC (Federal Deposit Insurance Corporation), która funkcjonuje nieprzerwanie od 1 stycznia 1934 roku.

W Polsce Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) został powołany także w odpowiedzi na minikryzys w krajowym sektorze bankowym, w pierwszych latach transformacji gospodarczej. System gwarantowania depozytów, wsparty systemem pomocy finansowej dla banków o zagrożonej wypłacalności, został utworzony na mocy ustawy z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. W tym samym roku została też przyjęta dyrektywa unijna 19/94/WE w sprawie systemów gwarantowania depozytów.

Ustawa o BFG była wielokrotnie nowelizowana, np. aż cztery razy w odpowiedzi na początkowe skutki kryzysu finansowego 2007+, przy czym fundamentalna zmiana ustawy miała miejsce w 2016 r., kiedy do polskiego porządku prawnego wprowadzono resolution, tzn. narzędzia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Mechanizm ten zastosowano w polskim sektorze bankowym dotychczas w odniesieniu do czterech banków, w tym dwóch spółek akcyjnych (Idea Banku i Getin Noble Banku) oraz dwóch banków spółdzielczych (Podkarpackiego Banku Spółdzielczego w Sanoku i Banku Spółdzielczego w Przemkowie).

Stworzenie europejskich ram resolution – na których wzorowane są polskie rozwiązania – było również odpowiedzią na zjawiska kryzysowe, a konkretnie skutki globalnego kryzysu finansowego 2007+. Stosowna dyrektywa BRR 2014/59/UE datowana jest na 15 maja 2014 roku.

W początkowych latach funkcjonowania BFG (w latach 90. XX wieku) kluczową rolę odgrywała działalność gwarancyjna, w pierwszej dekadzie XXI wieku Fundusz koncentrował się przede wszystkim na działalności pomocowej, w latach 20. XXI wieku zaś na wdrażaniu resolution.

Do głównych zmian ustawy o BFG w zakresie gwarantowania depozytów zaliczyć należy:

• systematyczne podnoszenie kwoty środków gwarantowanych z 3 tys. euro (ecu), poprzez 22,5 tys. euro gwarantowanych w 90 proc. (a do 1 tys. euro w 100 proc.), do 50 tys. euro (od listopada 2008 r.) i w efekcie końcowym do 100 tys. euro; • skrócenie okresu niedostępności środków – z trzech miesięcy (z możliwością wydłużenia o kolejne trzy miesiące, maksymalnie dwa razy) do siedmiu dni roboczych; • wyłączenie z systemu gwarantowania depozytów jednostek samorządu terytorialnego.

Dwie pierwsze zmiany miały na celu przede wszystkim zwiększenie zaufania do sektora bankowego, a tym samym wzrost jego bezpieczeństwa, w tym przeciwdziałanie ewentualnemu wycofywaniu środków z banków przez deponentów podczas kryzysu finansowego 2007+.

Pamiętać należy także, że systemy gwarantowania depozytów nie są dedykowane do radzenia sobie z problemami finansowymi dużych banków i dlatego miało miejsce poszukiwanie oraz wdrażanie rozwiązań, które nie wymagają wypłat kwot gwarantowanych. Takim rozwiązaniem jest właśnie resolution.

Tym samym zjawiska kryzysowe były główną przesłanką wdrażania instytucjonalnej ochrony depozytów, a jednocześnie podnosiły wiedzę społeczeństwa na temat bezpieczeństwa depozytów oraz systemów ich gwarantowania.

Prof. Małgorzata Zaleska, Dyrektor Instytutu Bankowości SGH, Przewodnicząca Komitetu Nauk o Finansach PAN, Członek korespondent PAN

Więcej informacji i komentarzy ze świata finansów i gospodarki czytaj w aktualnym listopadowym wydaniu „Gazety Bankowej” (nr 03/2024), dostępnym także jako e-wydanie, także na iOS i Android

Szczegóły, jak zamówić e-wydanie „Gazety Bankowej”, kliknij tutaj