Suwak emerytalny

W skierowanym do konsultacji społecznych projekcie od dawna zapowiadanych przez rząd zmian w systemie emerytalnym, znalazła się m.in. zmiana przewidująca powstanie tzw. suwaka emerytalnego, czyli rozwiązania zakładającego przekazywanie przez 10 lat z OFE do FUS co miesiąc 1/120 wartości jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na indywidualnym rachunku członka OFE.

Rozwiązanie to przewiduje, że umorzenia będą za każdym razem dotyczyć 1/120 liczby jednostek zapisanych na rachunku członka w dniu poinformowania OFE przez ZUS o tym, że członkowi OFE pozostało 10 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. Oznacza to, że procesowi umorzenia nie będą podlegały jednostki rozrachunkowe zapisane na rachunku członka po tym dniu, w związku z przekazywaniem kolejnych składek do OFE przez ZUS. W przepisach przejściowych przewidziano natomiast odmienne rozwiązanie dla osób, którym w dniu wejścia w życie nowych rozwiązań pozostało mniej niż 10 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. W ich przypadku OFE ma przekazywać w równych ratach miesięcznych  wartość umorzonych jednostek rozrachunkowych będących ilorazem liczby jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego i wyrażonej w miesiącach różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym, a wiekiem członka otwartego funduszu emerytalnego w dniu wejścia w życie zmian. Zatem w okresie przejściowym całość środków zgromadzonych w OFE będzie przekazywana co miesiąc do FUS w równych ratach do osiągnięcia przez członka wieku emerytalnego, bez ograniczenia do liczby jednostek zgromadzonych na rachunku członka w dniu otrzymania informacji z ZUS. Nie jest to jedyne rozwiązanie projektowanej ustawy przewidujące umorzenie części jednostek rozrachunkowych przed osiągnięciem wieku emerytalnego i transfer do FUS. Niezależnie od wieku członków OFE z ich rachunków zostanie bowiem umorzone 51,2 % liczby jednostek rozrachunkowych w związku z wymaganym przez ustawę transferem środków przez OFE. Podobnie jak w przypadku tzw. suwaka emerytalnego środki te zostaną przekazane do FUS, a ich wartość odpowiadająca co do zasady wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych zostanie zapisana na tzw. subkoncie w FUS.

Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych przedmiotem działalności funduszu emerytalnego jest gromadzenie środków pieniężnych, ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego, i wypłata okresowych emerytur kapitałowych. Po nowelizacji przedmiotem działalności funduszu ma być gromadzenie środków pieniężnych, ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu emerytury częściowej, okresowych emerytur kapitałowych lub emerytury po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. OFE nie będą już wypłacały okresowych emerytur kapitałowych, stąd zmiana. Nie ulegnie jednak zmianie podstawowy cel działalności OFE - gromadzenie środków pieniężnych, ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu świadczeń emerytalnych. Tymczasem w wyniku zmian środki zgromadzone w OFE nie będą bezpośrednio przeznaczone na wypłatę świadczeń emerytalnych członkom funduszu. Środki te bowiem FUS przeznaczy na wypłatę bieżących świadczeń ubezpieczonym, a ich wartość zostanie zapisana na tzw. subkontach w FUS. Nie będą to już jednak środki, które zgromadzone były w OFE ze względu na to, że FUS działa na zasadach repartycyjnych, a nie kapitałowych. Ponadto projekt ustawy przesądza także o tym, że tzw. kapitałowe emerytury okresowe wypłacać będzie FUS a nie OFE, zatem de facto stracą one przymiot świadczeń o charakterze kapitałowym, a staną się świadczeniami o charakterze repartycyjnym. Zrezygnowano z konstrukcji dożywotniej emerytury kapitałowej włączając środki znajdujące się na tzw. subkoncie w FUS do podstawy ustalenia wymiaru emerytury przez ZUS. A to oznacza, że emerytury będą wypłacane w Polsce w całości na zasadach repartycyjnych. Jest to bardzo ryzykowne rozwiązanie w obecnej sytuacji demograficznej Polski.

W efekcie rozwiązania dotyczące transferu 51,2% wartości środków z OFE do FUS po wejściu w życie ustawy oraz pozostałych środków w ratach  miesięcznych przez 10 lat poprzedzających osiągnięcie wieku emerytalnego przez członka OFE prowadzić może do daleko idących wątpliwości natury konstytucyjnej w zakresie ochrony praw nabytych przez członków OFE w skład mienia których wchodzą jednostki rozrachunkowe w OFE. Państwo bowiem określiło, że środki te będą przeznaczone na określony cel i w oparciu o ten stan prawny część ubezpieczonych podejmowała decyzję o przystąpieniu do OFE lub pozostawieniu całości składki w FUS. Podejmując tę decyzję działali oni bowiem w przekonaniu popartym brzmieniem przepisów ustawowych, że za środki zgromadzone w OFE będą mieli prawo nabyć emeryturę, opartą na zasadach kapitałowych. Tymczasem proponowana ustawa zmienia przeznaczenie tych środków, przeznaczając je na wypłatę świadczeń w systemie repartycyjnym. Zmiany te ingerują także w sferę uprawnień majątkowych OFE, gdyż aktywa OFE stanowią ich mienie, zatem przeznaczenie najpierw 51,2% aktywów OFE do przekazania do FUS jednorazowo na wypłatę bieżących świadczeń emerytalnych, a następnie reszty aktywów w okresie 10 lat poprzedzających osiągniecie przez członków OFE wieku emerytalnego w tym samym celu, sprzeczne jest zarówno z celem działalności OFE, które wyraźnie ograniczają przeznaczenie tych środków do wypłaty emerytur członkom funduszu, jak i może być uznane za wywłaszczenie bez odszkodowania lub zabronioną przez Konstytucję RP nacjonalizację. Przyjęte rozwiązania w oczywisty sposób wydają się także naruszać zasadę demokratycznego państwa prawa.

W celu ograniczenia negatywnych skutków zmian na rynek kapitałowy ustawodawca zamierza zakazać OFE inwestowania w bezpieczne instrumenty dłużne Skarbu Państwa lub poręczone przez SP oraz nakazać inwestowanie OFE przynajmniej 75% aktywów OFE w akcje lub instrumenty zamienne na akcje, co znacząco zwiększa ryzyko inwestycyjne ponoszone przez członków OFE. (Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie progu 75% na stałe, natomiast przedstawiciel ministerstwa finansów już po jego skierowaniu do konsultacji zapowiedział, że obowiązywanie tego rozwiązania zostanie ograniczone do 2 lat). Takie zwiększenie ryzyka inwestycyjnego OFE zwiększa znacząco zmienność wyników inwestycyjnych OFE, więc zwiększa ryzyko nieosiągnięcia przez nie minimalnej wymaganej stopy zwrotu. W związku  z tym projekt zakłada w interesie zarządzających OFE zniesienie minimalnej wymaganej stopy zwrotu, co znacząco zwiększa ryzyko ponoszone przez członków OFE i także narusza prawa przez nich nabyte w 1999 r. gdy podejmowali decyzję o wyborze między OFE a ZUS. Także ta zmiana wydaje się negatywną konsekwencją omówionych wcześniej rozwiązań – przekazania do FUS 51,2% aktywów OFE i tzw. suwaka emerytalnego dotyczącego reszty aktywów. Wyraźnie zatem widać, że projekt ma na celu przede wszystkim ograniczenie dotacji do FUS w krótkim okresie czasu oraz zmniejszenie poziomu zadłużenia SP w związku z przejęciem obligacji SP z portfeli OFE, a więc interes bieżący rządu, a także minimalizację negatywnego wpływu zmian na zarządzających OFE i rynek kapitałowy kosztem interesu członków OFE.