TYLKO U NAS
Naszą misją jest podnoszenie dobrobytu konsumentów
Poszukiwanie definicji nowego gospodarczego ładu w Polsce, Europie i na świecie jest dużym wyzwaniem. Rzeczywistość postpandemiczna, a w przypadku Polski również uzależniona od działań za naszą wschodnią granicą, zmusza do zrewidowania wielu podejść, określenia realnych szans w obliczu nowych zagrożeń i wyzwań. Patrząc z perspektywy UOKiK, w podjętej przez redaktorów w tej edycji „Polskiego Kompasu” dyskusji na temat budowania nowej definicji ładu gospodarczego – bardzo chciałbym zwrócić uwagę na znaczenie konsumentów w całym procesie. Zrównoważone i odpowiedzialne wybory konsumentów będą bowiem kształtować modele konsumpcji, definiując tym samym na nowo ład gospodarczy – zauważa Tomasz Chróstny prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w tekście opublikowanym na łamach rocznika „Polski Kompas 2022”
Zachodzące zmiany społeczne i gospodarcze znajdują odzwierciedlenie zarówno w nowych rozwiązaniach prawnych, jak i decyzjach takich instytucji jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Widoczne są także w sygnałach napływających do nas oraz realizowanych działaniach.
Podejmowane przez nas na rynku interwencje coraz częściej dotyczą bowiem kwestii związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorców i konsumentów na rynkach cyfrowych, naruszeń prawa z wykorzystaniem nowych technologii, ale także decyzji zakupowych podejmowanych pod wpływem nieuczciwych praktyk, w tym wprowadzania konsumentów w błąd. Przyglądamy się także niezgodnym z prawem działaniom przedsiębiorców, wykorzystujących występujące zakłócenia i anomalie rynkowe.
Nowy ład – konsument skutecznie chroniony na rynku finansowym
Zdajemy sobie sprawę, że nowy ład gospodarczy musi oznaczać wzrost zamożności polskich konsumentów, nawet pomimo trudnej sytuacji zewnętrznej. Najnowsze nasze działania, ważne dla wielu polskich gospodarstw domowych i ich budżetów, to sprawdzanie, na jakich warunkach banki udzielają wakacji kredytowych wprowadzonych przez rząd. To przykład sytuacji, która pokazuje, że konsumenci potrzebują obecnie kompleksowej ochrony. Z jednej strony otrzymali wsparcie rządu w postaci możliwości zawieszenia spłaty kredytu, z drugiej instytucje państwowe, czyli w tym przypadku UOKiK, weryfikują, czy banki zgodnie z prawem wcielają w życie intencje ustawodawcy.
O tym, że taki monitoring był potrzebny, świadczy liczba skarg konsumentów. Już w pierwszych dniach obowiązywania wakacji kredytowych otrzymaliśmy setki skarg kredytobiorców, którym banki utrudniały skorzystanie z przysługujących im ustawowo uprawnień. Sami również zidentyfikowaliśmy wiele nieprawidłowości, na bieżąco występując do banków o ich usuwanie. Przyniosło to wymierne efekty – wyeliminowaliśmy np. zastraszanie konsumentów negatywnymi konsekwencjami wpisu do BIK czy wymaganie wniosku o wakacje kredytowe z wyprzedzeniem.
To nie jedyne nasze działania na newralgicznym dla konsumentów obecnie rynku finansowym. Aktualna sytuacja powoduje, że coraz więcej osób chce zainwestować posiadane oszczędności. W policyjnych kartotekach wiele mówi się o „oszustwach na wnuczka”, niestety równie popularne w naszych UOKiK-owych statystykach stały się „oszustwa na inwestora”. Dlatego uważnie przyglądamy się różnorodnym inwestycjom alternatywnym. Prowadzimy postępowania, nakładamy kary, w tym na osoby fizyczne, informujemy organy ścigania i ostrzegamy konsumentów przed ryzykiem utraty pieniędzy.
Ochrona konsumentów w internecie
Nowy ład gospodarczy to również postępujący wzrost znaczenia kanałów on-line i ochrona konsumenta w sieci. Na całym świecie to wyzwanie dla takich urzędów jak nasz. Rozwój technologiczny był tak gwałtowny, że na wielu płaszczyznach wyprzedził ustawodawstwo. To oznaczało lukę regulacyjną w zakresie powszechnie występujących mechanizmów gospodarczych. Przykładem są działania influencerów w zakresie reklamowania produktów. Jeszcze kilkanaście lat temu niewiele osób znało określenie „influencer”, dziś zaś jest to zjawisko na tyle popularne, że nastolatkowie marzący o swojej przyszłości nierzadko rezygnują z bycia strażakami czy lekarkami na rzecz bycia influencerem. W takich mediach reklama często bywa… wypowiedzią lub wpisem influencera. Od wielu miesięcy informowaliśmy, że treści sponsorowane na Instagramie, TikToku czy Facebooku, zamieszczane przez influencerów, należy oznaczać w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości odbiorcy co do charakteru wpisu. Wskazywaliśmy, że oznaczanie treści skrótami, w formie anglojęzycznej, jak #ad czy stosowanie samego hashtaga #współpraca, jest niewystarczające. Nie wszyscy twórcy treści należycie podeszli do tych wskazówek. Wobec kilku z nich wszczęliśmy postępowania w sprawie wprowadzania konsumentów w błąd, nie wykluczamy kolejnych.
Ponadto prowadzimy dialog z branżą, którego efektem jest wypracowanie rekomendacji dla użytkowników mediów społecznościowych w zakresie oznaczania treści komercyjnych. Zawierają one praktyczne przykłady form współprac komercyjnych w sieci i zasad ich oznaczenia, a także rekomendowane sposoby informowania o tym użytkowników.
Świadome decyzje zakupowe
Standardowe pytanie dotyczące konsumpcji brzmi: ile i za ile kupujemy? Dziś badając postawy konsumentów, automatycznie dodajemy: jak i gdzie? Nowe technologie dostarczają coraz bardziej zaawansowanych mechanizmów analizy zachowań konsumentów w sklepach internetowych, instytucjach finansowych czy na platformach zakupowych. Sposób wykorzystania tych danych zależy od intencji przedsiębiorców. Z jednej strony mogą one posłużyć do zastawienia pułapki na konsumenta, z drugiej poprawić z nim komunikację, zwiększyć jego bezpieczeństwo i możliwości dokonania wyboru produktu. Aktywna współpraca przedsiębiorców korzystających z nowych technologii z organami chroniącymi rynek jest niezwykle ważna, wpływa bowiem na poprawę poziomu ochrony konsumentów.
Prof. Kartik Hosanagar z University of Pennsylvania dowiódł, że już 33 proc. decyzji zakupowych na portalu Amazon oraz ok. 80 proc. rekomendacji na platformie Netflix to „zasługa” algorytmów, a korzystający z tych dobrodziejstw konsumenci nie mają o tym pojęcia albo to lekceważą. Algorytmy w coraz większym stopniu decydują o naszym życiu. Mamy świadomość, że przepisy prawa nie do końca odpowiadają dynamice rynku cyfrowego. Oczekiwanie od konsumenta wnikliwego zapoznania się z często wielostronicowym regulaminem przed skorzystaniem z taniej usługi życia codziennego (np. zamówienie jedzenia, wynajem hulajnóg) jest nieracjonalne. Takie podejście przerzuca konsekwencje nieczytelnego spełnienia obowiązków informacyjnych przez przedsiębiorcę na konsumenta. Duże znaczenie ma zatem nastawienie organów ochrony konsumentów. Oczekujemy lepszego dopasowania zakresu przekazywanych informacji przy projektowaniu interfejsów internetowych, tak aby istotna informacja docierała do konsumenta, a nie konsument musiał jej poszukiwać.
Dialog na arenie międzynarodowej
Sprawiedliwa transformacja, a także odbudowa gospodarki po zakończeniu pandemii COVID-19 to wyzwania, przed którymi stoi również Komisja Europejska, która opracowała „Nowy program na rzecz konsumentów”. Wyznacza w nim priorytety i proponuje kluczowe działania na najbliższych pięć lat. Chcemy zapewnić polskim konsumentom, którzy coraz częściej dokonują transakcji przez internet, równie wysoki poziom ochrony jak w przypadku korzystania z tradycyjnych kanałów sprzedaży, i dostosować regulacje prawne do szybko postępującej transformacji cyfrowej. Kolejna ważna sprawa to dostarczenie konsumentom lepszych informacji na temat odpowiedzialnej konsumpcji, w tym trwałości produktów, tak aby ułatwić podejmowanie świadomych, rozsądnych decyzji zakupowych – korzystnych dla budżetu konsumentów. Aktywnie uczestniczymy w prowadzonym obecnie dialogu na temat projektowanych rozwiązań.
Budowanie nowej definicji ładu gospodarczego to także wyzwanie dla międzynarodowych organizacji, takich jak Międzynarodowa Sieć Ochrony Konsumentów (ICPEN). UOKiK od 1 lipca 2023 r. przejmie prezydencję od Australijskiej Komisji ds. Konkurencji i Konsumentów i będzie przewodniczył jej pracom przez kolejny rok. Jako temat wiodący polskiej prezydencji zaproponowałem położenie nacisku na odpowiedzialną konsumpcję, która ma ogromny wpływ na aspekty ekonomiczne, gospodarcze, społeczne i środowiskowe.
Na koniec przypomnę główną myśl prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego sprzed sześćdziesięciu lat, która pozostaje aktualna: „Wszyscy jesteśmy konsumentami”. Jeśli dostrzeżemy potencjał naszych indywidualnych wyborów, to zauważymy, jak silnie wpływają one na transformację otaczającej nas i bliskiej nam rzeczywistości, również w kontekście tworzenia nowych definicji ładu. Przypominając cztery podstawowe prawa każdego z nas: do informacji, do wyboru, do bezpieczeństwa i do reprezentacji, chciałbym na łamach „Polskiego Kompasu” zapewnić, że UOKiK będzie dbał o przestrzeganie każdej z tych zasad. Będziemy podejmować kolejne, ważne działania, wspierając tym samym konsumentów, przedsiębiorców i polską gospodarkę. Naszą misją jest podnoszenie dobrobytu konsumentów poprzez skuteczną ochronę ich interesów oraz wspieranie rozwoju konkurencji, z poszanowaniem zasad otwartości i dialogu w relacjach z uczestnikami rynku. Jest to zatem misja ściśle związana z nowym ładem gospodarczym, którego budowę w Polsce wspieramy od ponad trzydziestu lat.
Tomasz Chróstny prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Tekst został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2022” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2022”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
