Uwaga na żelazo – przedawkowanie groźne dla zdrowia!

Niedobór żelaza może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jednakże nadmiar, jak się okazuje, także może być bardzo szkodliwy dla ludzkiego zdrowia.

Żelazo jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednocześnie odgrywającym kluczową rolę w transporcie tlenu, wchodząc w skład hemoglobiny oraz mioglobiny. Ponadto uczestniczy w licznych procesach enzymatycznych, w tym w produkcji energii i ochronie przed stresem oksydacyjnym. Niedobór żelaza może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niedokrwistość mikrocytarna, osłabienie, upośledzenie funkcji poznawczych oraz zwiększona podatność na infekcje. Jednakże nadmiar, jak się okazuje, także może być bardzo szkodliwy dla ludzkiego zdrowia.

Biodostępność żelaza w zależności od źródła

Żelazo występuje w żywności w dwóch podstawowych formach: hemowej i niehemowej. Pierwsza z nich, obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego (czerwone mięso, drób, ryby), cechuje się wysoką biodostępnością na poziomie 15–35 proc.

Żelazo niehemowe, dominujące w produktach roślinnych (rośliny strączkowe, warzywa liściaste, pełnoziarniste produkty zbożowe), wykazuje znacznie niższą przyswajalność, bo na poziomie około 2–20 proc., ze względu na konieczność redukcji z formy trójwartościowej do dwuwartościowej w przewodzie pokarmowym.

Co wpływa na biodostępność żelaza?

Na efektywność wchłaniania żelaza wpływa wiele czynników zarówno dietetycznych, jak i fizjologicznych.

Witamina C oraz kwasy organiczne, takie jak kwas cytrynowy znacznie ułatwiają redukcję i absorpcję żelaza niehemowego. Procesy fermentacji oraz kiełkowania nasion mogą dodatkowo zwiększać biodostępność poprzez redukcję fitynianów – związków antyodżywczych hamujących wchłanianie.

Z kolei polifenole zawarte w herbacie, kawie, a także nadmiar wapnia i błonnika mogą znacząco ograniczać absorpcję żelaza.

Zalecenia dietetyczne i rekomendowane spożycie

Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od wieku, płci oraz stanu fizjologicznego. Dla mężczyzn wynosi ono 10 mg/dobę, natomiast dla kobiet w wieku rozrodczym – 18 mg/dobę, a w okresie ciąży – 27 mg/dobę. Badania epidemiologiczne wskazują, że choć osoby na dietach roślinnych często spożywają ilości żelaza porównywalne lub wyższe niż osoby spożywające mięso, to ich poziomy ferrytyny mogą być obniżone.

W związku z niższą biodostępnością żelaza niehemowego rekomenduje się, by weganie i wegetarianie zwiększali jego podaż w diecie nawet dwukrotnie w stosunku do zalecanych norm.

Diagnostyka statusu żelaza w organizmie

Ocena gospodarki żelazowej powinna obejmować nie tylko podstawowe badania hematologiczne, ale także oznaczenie ferrytyny – białka magazynującego żelazo. Pomimo jego wysokiej wartości diagnostycznej, ferrytyna jest białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej poziomy mogą wzrastać w stanach zapalnych i chorobach przewlekłych. W takich przypadkach przydatnym wskaźnikiem może być rozpuszczalny receptor transferyny (sTfR), korelującym z rzeczywistym zapotrzebowaniem organizmu na żelazo.

Hemochromatoza i ryzyko nadmiaru żelaza

Podczas gdy niedobór żelaza jest powszechniejszym problemem zdrowotnym, jego nadmiar może prowadzić do toksyczności, szczególnie w przypadku hemochromatozy – zaburzenia metabolicznego charakteryzującego się nadmiernym magazynowaniem żelaza w tkankach.

W wyniku mutacji genu HFE lub w przebiegu licznych transfuzji krwi, nadmiar żelaza może prowadzić do uszkodzeń narządowych, w tym marskości wątroby, kardiomiopatii oraz cukrzycy. Ustalanie statusu żelaza przed wdrożeniem suplementacji jest zatem kluczowe dla zapobiegania potencjalnym powikłaniom zdrowotnym.

Filip Siódmiak

Źródło: • Iolascon, Achille et al. “Recommendations for diagnosis, treatment, and prevention of iron deficiency and iron deficiency anemia.” HemaSphere vol. 8,7 e108. 15 Jul. 2024.

»» Inne porady dotyczące zdrowia i diety czytaj tutaj:

Jedząc, nie spieszmy się. Nie warto

Przez ten błąd nie chudniesz! Dietetyk radzi

Zamienniki mięsa – zdrowe czy nie?

»» Odwiedź wgospodarce.pl na GOOGLE NEWS, aby codziennie śledzić aktualne informacje.