TYLKO U NAS
Rekonwalescencja. Polityka fiskalna po pandemii
Najwyższy czas na dyskusję o zmianach unijnych reguł fiskalnych. Obowiązujące ramy fiskalne nie uwzględniają geopolitycznych wyzwań stojących przed poszczególnymi krajami członkowskimi i tym samym przed całą Wspólnotą Europejską – pisze Piotr Patkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwa Finansów, Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych w roczniku „Polski Kompas 2021”
Bez wątpienia pandemia COVID-19 przyniosła światu największy kryzys gospodarczy i społeczny od czasów II wojny światowej, którego skutki odczują całe pokolenia.
Załamanie gospodarcze wymaga stanowczej reakcji ze strony polityki fiskalnej. Po krachu w roku 2008 kraje członkowskie UE były zmuszone do zbyt szybkiej konsolidacji budżetowej, przez co część z nich pogrążyła się w stagnacji gospodarczej na lata. Bogatsza o to doświadczenie Komisja Europejska wprowadziła generalną klauzulę wyjścia. To jednak działanie krótkookresowe, nierozwiązujące problemów wsparcia odbudowy potencjału unijnej gospodarki w dłuższym okresie. Najwyższy czas na dyskusję o zmianach unijnych reguł fiskalnych. Polska zaproponowała wyłączenie wydatków na cele militarne ze wskaźników zadłużenia i deficytu wykorzystywanych na potrzeby unijnych reguł fiskalnych. Pozwoliłoby to na częściowe wyeliminowanie obecnej nierównowagi – obowiązujące ramy fiskalne nie uwzględniają geopolitycznych wyzwań stojących przed poszczególnymi krajami członkowskimi i tym samym przed całą Wspólnotą Europejską. Granice zewnętrzne UE trzeba chronić, a te niemałe przecież koszty obciążają budżet.
Kiedy piszę te słowa, świat nadal walczy z pandemią, a jej dalszy przebieg jest niepewny. KE zaleca [zalecenia Rady UE z 20 lipca 2020 r.] państwom prowadzenie polityk budżetowych bez ograniczeń co do tempa wzrostu wydatków. Polska przechodzi przez kryzys łagodnie właśnie ze względu na błyskawicznie uruchomioną bezprecedensową pomoc państwa. Najważniejsi są ludzie, ponieważ bez nich nie ma niczego – ani społeczeństwa, ani gospodarki, ani wzrostu gospodarczego. Rząd nadal musi się mierzyć z trudną sytuacją w obszarze ochrony zdrowia i utrzymać funkcjonowanie państwa w czasie epidemii (przypomnijmy, że aktualnie Polska jest w czołówce UE pod względem wzrostu gospodarczego, zachowując jednocześnie jeden z najniższych wskaźników bezrobocia – po półtora roku pandemii!). Mierzy się również z odbudową gospodarki po jej zakończeniu. Udzielona pomoc pociągnęła za sobą jednak celowe poluzowanie reguł fiskalnych i zwiększenie długu publicznego.
Stabilne finanse publiczne sprzyjają długofalowemu wzrostowi gospodarczemu i są kluczowym elementem stabilności makroekonomicznej. Konieczne jest zatem monitorowanie ich stabilności w krótkim, średnim i długim okresie dla wczesnego rozpoznania ewentualnych zagrożeń oraz wprowadzenia środków zaradczych. Niezbędne jest także posiadanie odpowiednich ram budżetowych.
Składnikami polskich ram budżetowych są reguły fiskalne obejmujące: • reguły długu publicznego, • stabilizującą regułę wydatkową (SRW), która działa stabilizująco na finanse publiczne w krótkim i w dłuższym okresie oraz koryguje ewentualne nierównowagi, minimalizując ryzyko nadmiernego zaostrzenia polityki budżetowej, • reguły ograniczające wzrost zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego (JST).
W maju 2020 r. Polska znowelizowała Ustawę o finansach publicznych. Zmodyfikowany w rezultacie tej nowelizacji art. 112d umożliwił czasowe zawieszenie Stabilizującej Reguły Wydatkowej (SRW) i zastosowanie klauzuli wyjścia, jeśli rząd ogłosi stan epidemii na terenie całego kraju, a jednocześnie gdyby sytuacja gospodarcza uległa znacznemu pogorszeniu. Następnie w roku budżetowym, w którym powyższe kryteria przestaną być spełniane, zostaje uruchomiona tzw. klauzula powrotu, która umożliwia automatyczny, stopniowy powrót do kwoty wydatków wynikającej z pierwotnej formuły SRW w horyzoncie od dwóch do czterech lat, w zależności od sytuacji makroekonomicznej. W świetle aktualnych informacji o przebiegu pandemii i jej wpływie na gospodarkę ograniczenie przyrostu wydatków wynikające ze stosowania pierwotnej formuły SRW już w 2022 r. jest przedwczesne. Komisja Europejska zachęca do kontynuowania działań antykryzysowych, a w miarę postępów w walce z pandemią – do wspierania ożywienia gospodarczego. Również MFW sygnalizował, że rozpoczęcie konsolidacji fiskalnej od 2022 r. może być zbyt szybkie i gwałtowne. Z tego względu zakłada się dostosowanie klauzuli powrotu SRW do przewidywanego przez KE wydłużenia stosowania ogólnej klauzuli wyjścia na rok 2022.
Planowane zmiany w projekcie Ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych obejmują: • korektę kryteriów określających długość trwania klauzuli powrotu do SRW, pozwalającą wydłużyć tę klauzulę na rok 2022 (przy zachowaniu spójności z ogólną unijną klauzulą wyjścia), • oczyszczenie indykatora wzrostu określającego kwotę wydatków z wpływu pandemii oraz nieuwzględnianie w SRW w okresie stosowania klauzuli wyjścia i klauzuli powrotu korekt mających na celu konsolidację finansów publicznych, • rozszerzenie zakresu reguły o pozostałe państwowe fundusze celowe. Zmiana ta została zapisana w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Ponadto w KPO zaproponowano dokonanie oceny skuteczności funkcjonowania stabilizującej reguły wydatkowej, ze szczególnym uwzględnieniem jej zakresu oraz stosowania klauzuli wyjścia, a następnie klauzuli powrotu, po kolejnych pięciu latach jej funkcjonowania.
Wnioski i rekomendacje z przeglądu zostaną opublikowane najpóźniej w I kwartale 2025 r. i będą podstawą ewentualnych dalszych dostosowań ram fiskalnych w Polsce.
Zmiany dotyczące SRW będą miały zastosowanie do projektu ustawy budżetowej na rok 2022. Wprowadzony został automatyczny mechanizm powrotu do tradycyjnej formuły reguły wydatkowej w horyzoncie od dwóch do czterech lat. Zgodnie z zaleceniem KE impuls fiskalny nie powinien rodzić zagrożenia dla stabilności finansów publicznych w średnim okresie.
Komisja Europejska regularnie ocenia kraje członkowskie pod kątem stabilności finansów publicznych w oparciu o wskaźniki luki fiskalnej w średnim (wskaźnik S1) i długim, nieskończonym horyzoncie (wskaźnik S2). Luka fiskalna odzwierciedla skalę niezbędnego dostosowania w wyniku pierwotnym skorygowanym o wpływ cyklu, tak aby dług publiczny znalazł się na określonym poziomie (S1) lub by spełniony był warunek wypłacalności w nieskończonym horyzoncie (wskaźnik S2).
Wskaźniki otrzymywane są przy założeniu kontynuowania dotychczasowej polityki. Ich celem nie jest pokazanie najbardziej prawdopodobnego scenariusza, tylko ocena, czy bieżąca polityka jest wystarczająca dla zachowania stabilności fiskalnej.
Przy założeniu, że konsolidacja będzie przeprowadzana w sposób spójny z prognozą przedstawioną w APK, można oczekiwać, iż wskaźniki S1 i S2 dla Polski w kolejnych latach wyraźnie się poprawią. Zmniejszająco na te wskaźniki działać będzie prognozowana poprawa wyniku pierwotnego skorygowanego o cykl oraz prognozowany spadek długu publicznego. Konsolidacja fiskalna będzie działała w kierunku obniżenia do średniego poziomu ryzyka dla stabilności finansów publicznych naszego kraju w średnim i długim okresie. Redukcji deficytu sektora będzie towarzyszyć stopniowa poprawa wyniku strukturalnego. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie sukcesywnie ograniczany. W projekcie Ustawy budżetowej zakładamy, że w 2022 r. będzie on wynosił 55,5 proc. PKB.
Piotr Patkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwa Finansów, Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych
Tekst ministra Piotra Patkowskiego został opublikowany w elektronicznym wydaniu „Polskiego Kompasu 2021” dostępnym bezpłatnie do pobrania na stronie www.gb.pl a także w aplikacji „Gazety Bankowej” na urządzenia mobilne
»» Pobierz teraz bezpłatnie PDF „Polskiego Kompasu 2021”:
APPLE APP STORE - KLIKNIJ TUTAJ
HUAWEI APP GALLERY - KLIKNIJ TUTAJ
Polecamy i zachęcamy do lektury tego wyjątkowego rocznika
UWAGA OD REDAKCJI: wszystkie teksty zamieszczone w roczniku „Polski Kompas 2021” zostały przygotowane przez autorów i nadesłane do redakcji do 2 września 2021 roku
