Srebrne gody ustawy o NBP

Właśnie mija 25 lat funkcjonowania Narodowego Banku Polskiego pod rządami obecnej ustawy. Według niej polski bank centralny odpowiada przede wszystkim za emisję pieniądza, kształtowanie polityki pieniężnej, zarządzanie rezerwami walutowymi, ratowanie płynności banków, a także za stabilność i rozwój sektora bankowego – pisze na łamach „Gazety Bankowej” prof. Małgorzata Zaleska.

Kluczowe zadania NBP nie uległy rewolucyjnym zmianom od czasów transformacji. Brak rewolucji wynikał przede wszystkim z powagi i niezależności tej instytucji, a także z problemów zmiany Konstytucji RP i/lub ustawy o NBP, m.in. z uwagi na ryzyko polityczne. Ewoluowały przy tym strategie i instrumenty stosowane przez bank centralny, a także jego organizacja.

Istotnym przełomem w zakresie funkcjonowania NBP był rok 1997, kiedy to ustanowiono Konstytucję RP z 2 kwietnia 1997 r. oraz uchwalono ustawę z 29 sierpnia 1997 r. o NBP. Nowe rozwiązania prawne pozwoliły wzmocnić niezależność banku centralnego w zakresie emisji pieniądza, kształtowania polityki pieniężnej oraz zakazały finansowania przez NBP deficytu budżetowego. Bez wątpienia przyczyniło się to do wzrostu bezpieczeństwa polskiego sektora bankowego. Z drugiej strony, od 2008 r. pozbawiono NBP kompetencji sprawowania nadzoru nad sektorem bankowym. Spowodowało to m.in. ograniczenie dostępu do informacji ważnych dla realizacji zadań związanych z dbaniem o stabilność sektora bankowego.

Ustawa o NBP z 1997 r. powołała ponadto do życia nowy organ banku centralnego w postaci Rady Polityki Pieniężnej, która do dnia dzisiejszego odpowiada za kształtowanie polityki pieniężnej w Polsce. Polityka ta ulegała zmianie, co było determinowane przede wszystkim uwarunkowaniami makroekonomicznymi. W odniesieniu do 1998 r. warto nadmienić, że za główny instrument polityki pieniężnej uznano stopę referencyjną i wdrożono strategię bezpośredniego celu inflacyjnego.

W 2020 r. NBP podjął bezprecedensowe działania w celu niwelowania skutków koronakryzysu, nie tylko obniżając wysokość stóp procentowych do rekordowo najniższego poziomu w historii, ale także rozpoczynając prowadzenie polityki luzowania ilościowego. Wybuch wojny w Ukrainie (geokryzys), a przede wszystkim rosnący poziom inflacji postawił zaś przed NBP wyzwanie jej stłumienia. W tym duchu RPP podniosła dotychczas, podczas kolejnych dziesięciu posiedzeń, stopy procentowe, do najwyższego poziomu od 2005 r. Przy tej okazji warto nadmienić, że w 1997 r. NBP – chcąc wpłynąć na oprocentowanie depozytów – przyjmował od ludności lokaty złotowe 6- i 9-miesięczne na wyższe oprocentowanie niż oferowały banki.

Tym samym można stwierdzić, że koronakryzys i geokryzys wpłynęły w większym stopniu na działalność NBP niż kryzys finansowy 2007+. Zwłaszcza ostatnie kryzysy ukazały jak ważna jest rola niezależnego, narodowego banku centralnego, zdolnego do prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej.

Współczesnym wyzwaniem staje się jednak znalezienie odpowiedzi na pytanie: jak redefiniować cele działania banków centralnych, tzn. czy powinny mieć one wskazany cel podstawowy i ogólny – wspieranie polityki gospodarczej, czy może słuszne jest wskazywanie celów szczegółowych, np. wspieranie polityki klimatycznej czy obronności kraju. Określanie celów szczegółowych rodzi przy tym m.in. następujące wyzwania:

• zmniejszenia niezależności banków centralnych, bowiem istnieje ryzyko, że cele będą zmieniane i dostosowywane do bieżących potrzeb, oczekiwań wyborców i/lub planów rządzących, • braku możliwości przewidzenia wszystkich pożądanych celów szczegółowych, np. w 2019 r. trudno byłoby przewidzieć cel niwelowania skutków pandemii COVID-19, • uzasadnienia dlaczego wskazany cel szczegółowy jest ważniejszy od innych, np. dlaczego wspieranie zielonych źródeł energii jest ważniejsze od cyfryzacji. Warto zatem pozostawić niezależność i swobodę działania – w określonych ramach ogólnych – bankowi centralnemu i nie manipulować zbytnio przy kształtowaniu ram prawnych funkcjonowania NBP w kolejnych latach.

Prof. Małgorzata Zaleska, Dyrektor Instytutu Bankowości SGH, Przewodnicząca Komitetu Nauk o Finansach PAN, Członek korespondent PAN

Więcej informacji i komentarzy ze świata finansów i gospodarki czytaj w bieżącym wydaniu „Gazety Bankowej” (nr 08/2022), dostępnym także jako e-wydanie, także na iOS i Android

Szczegóły, jak zamówić e-wydanie „Gazety Bankowej”, kliknij tutaj